“Müasir əmək bazarında baş verən sürətli texnoloji və institusional dəyişikliklər klassik karyera planlaşdırması modellərini ciddi şəkildə sual altına alır. LinkedIn-in icraçı direktoru Ryan Roslansky-nin son açıqlamaları da bu kontekstdə təsadüfi deyil. Onun “beşillik karyera planlarının artıq köhnəldiyi” fikri əslində təkcə fərdi tövsiyə yox, daha dərin struktur transformasiyanın göstəricisidir”.
Bu sözləri AzEdu.az-a açıqlamasında Azərbaycan, Rusiya və Türkiyənin iqtisad elmləri doktoru, professor Zahid Məmmədov bildirib.
XX əsrin sonlarına qədər karyera inkişafı əsasən xətti (linear) model üzrə qurulurdu: orta məktəb, universitet, ilkin iş, ixtisaslaşma və rəhbər mövqeyə yüksəliş.
“Bu model üç əsas şərtə söykənirdi: peşələrin nisbi sabitliyi, texnoloji dəyişikliklərin yavaş tempi və əmək bazarında proqnozlaşdırıla bilən tələbat. Lakin XXI əsrdə bu şərtlərin hər üçü sıradan çıxıb. Süni intellekt, avtomatlaşdırma, platforma iqtisadiyyatı və qlobal rəqabət nəticəsində peşələrin ömrü qısalır, bacarıqların aktuallığı sürətlə itir, yeni peşələr isə çox qısa müddətdə formalaşır. Bu şəraitdə beş il sonranı detallı şəkildə planlaşdırmaq, Roslansky-nin ifadəsi ilə desək, “reallıqdan uzaqdır””.
Roslansky-nin təklif etdiyi model klassik “planlama” yanaşmasından fərqli olaraq öyrənmə və təcrübə trayektoriyasına əsaslanır:
“Burada əsas suallar bunlardır: Nəyi öyrənmək istəyirəm? Hansı bacarıqları inkişaf etdirməliyəm? Hansı təcrübələr məni daha çevik edər? Bu yanaşmada karyera son nöqtəsi olan yol deyil, davamlı yenilənən proses kimi qəbul edilir. Qısa, lakin məqsədli addımlar uzunmüddətli sabitlikdən daha dəyərli hesab olunur.
Roslansky haqlı olaraq vurğulayır ki, məktəbdən sonra universitet, daha sonra eyni sahədə iş və ardınca MBA kimi klassik sxem artıq əksər insanlar üçün keçərli deyil.
“Bu gün mühəndislər məhsul meneceri olur, iqtisadçılar data analitikasına yönəlir, dizaynerlər isə texnologiya komandalarında liderlik mövqelərinə yüksəlirlər. Bu, xaos deyil, bu, adaptasiya iqtisadiyyatıdır. Yeni əmək bazarında uğur seçilmiş ixtisasdan çox, dəyişən şərtlərə uyğunlaşmaq qabiliyyəti ilə ölçülür”.
Roslansky-nin gənclərə əsas tövsiyələrindən biri süni intellekti alət kimi mənimsəməkdir:
“Burada əsas məqam texnologiyanı əvəzləyici deyil, gücləndirici faktor kimi qəbul etməkdir. Məsələn, süni intellekt vasitəsilə təqdimatların hazırlanması, marketinq mesajlarının optimallaşdırılması, məlumatların analizi kimi bacarıqlar artıq ayrıca ixtisas deyil, bütün sahələr üçün baza kompetensiyasına çevrilir. Ən vacibi isə texnologiyaya münasibətdə psixoloji baryerin aşılmasıdır. ‘Bu mənim sahəm deyil’ yanaşması artıq zəiflik hesab olunur.
Empatiya, kommunikasiya, etik mühakimə və sosial zəka daha da dəyərli olur. Çünki süni intellekt qərar verə bilir, amma məsuliyyət daşıya bilmir; analiz aparır, amma mənanı insan yaradır; sürətlidir, lakin etibarlı münasibət qura bilmir. Bu baxımdan, texnologiya ilə doymuş mühitdə insani keyfiyyətlər fərqləndirici üstünlüyə çevrilir”.
Bu yanaşma Azərbaycan üçün xüsusilə aktualdır:
“Çünki ali təhsil sistemində ixtisaslar çox vaxt əmək bazarından geri qalır, tələbələrə hələ də "hazır peşə modeli" təqdim olunur, çevik bacarıqlar və transfer olunan kompetensiyalar isə yetərincə ön plana çıxarılmır”.
Mövcud şəraitdə gənclərin beşillik planlara deyil, öyrənmə strategiyalarına fokuslanması həm rasional, həm də zəruridir:
“Ryan Roslansky-nin mesajı sadə, amma kəskindir: "Gələcək planlaşdırılmır, hazırlanır". Beşillik planlar əvəzinə davamlı öyrənmə, texnologiya ilə işləmə bacarığı və insani keyfiyyətlərin inkişafı müasir karyeranın əsas sütunlarıdır. Bu yanaşmanı mənimsəyənlər üçün qeyri-müəyyənlik təhlükə yox, imkan mənbəyinə çevrilir.
Bu problemi yalnız tələbənin fərdi hazırlığı və ya əmək bazarındakı uyğunsuzluqla izah etmək doğru olmaz. Əksinə, məsələ təhsil proqramları, əmək bazarının tələbləri və institusional idarəetmə mexanizmləri arasında harmoniyanın təmin edilməsini zəruri edir”.
