Məktəblərdə deviant davranışlı uşaqlarla işləyən zaman müəllimlər bir sıra çətinliklərlə üzləşirlər. Bu cür şagirdlər etik qayda-qanunları kobudcasına pozaraq həm yaşıdlarına, həm də özlərinə zərər verirlər.

 Bəs, görəsən təhsil müəssisələrində deviant davranışlı uşaqlarla iş prinsipi necə qurulmalıdır? Onların dərsə adaptasiya prosesi necə tənzimlənməlidir?

Mövzu ilə bağlı Azərbaycan Psixologiya Akademiyasının (APAK) psixoloqu Səbinə Bəşirzadə AzEdu.az-a açıqlama verib.

Psixoloq bildirib ki, “Deviant davranışlı uşaqlarda zamanla maddə, qumar, siqaret aslılıqları, həmçinin aqressiyanın müxtəlif formaları özünü göstərə bilir: “Deviant davranış sosial mühitdə etik normaların pozulması hallarıdır. Çətin tərbiyə olunan uşaqlarda müəllimlərə, yoldaşlarına, həmçinin, şəxsin özünə qarşı aqressiya müşahidə olunur. Məktəb bir nəfərin təhsil aldığı müəssisə olmasa da, bir nəfərin deviant davranışı 100 nəfəri öz ətrafına toplaya bilər. Əsasən yeniyetməlik çağında müşahidə olunan yüksək həssaslıq, lider şəxslərin hərəkətlərinin təkrarlanması, sosial təsdiq ethiyacı nəticədə uşaqlarda deviant davranışlara gətirib çıxarır. Siqaret çəkmək arzusu da məhz özünü böyük kimi göstərməkdən qaynaqlanır”. 

Psixoloq deviant davranışdan qaynaqlanan 2 tip problemi diqqətə çatdırıb: “Birincisi cəmiyyətə zərər vurmaq, ikincisi isə fərdin özünə qarşı aqressiyası. Əgər uşaq həm cəmiyyətə, həm özünə, həm də ailəsinə zərər yetirirsə, o halda paralel tədbirlərin aparılması zəruridir”. 

S.Bəşirzadə qeyd edib ki, deviant davranışlı uşaqlarla iş prinsipinin qurulmasında maarifləndirmə üsulu başlıca sayılmalıdır: “Toplu şəkildə uşaqların maarifləndirilməsi, onlar üçün xüsusi qaydaların, hətta cəza sisteminin tətbiq olunması nəticəsində onların cəmiyyətdə bərabərhüquqlu şəxsiyyət kimi formalaşmağında böyük rol oynayan amillərdəndir”. 

Müsahibimiz vurğulayıb ki, valideynlər uşaqlara  yeniyetməlik dönəmində daha həssas yanaşmalıdırlar: “ “Valideyn övladı ilə dost olmalıdır” deyimi ilə razı deyiləm. Əksinə valideyn övladı ilə bərabərhüuquqlu şəxsiyyət kimi davranmalıdır. Uşağın attığı hər hansısa yanlış addımın onun şəxsiyyəti yox, davranışını zədələməsini prioritet seçmək lazımdır. Sosial həyatdakı qaydalar, etik normalar, kollektiv şüurun yaranması, valideynlərinin özlərinin uşaqlara örnək olması çox vacib məqamlardan biridir”.

Müsahibimiz bildirib ki, bu cür davranış pozuntularında uşağı təhsildən yayındırmaq olmaz: “Davranış pozuntusunun qarşısının alınmasında məktəb-ailə-uşaq üçbucağı qurulmalıdır. Hər 3 tərəf birgə fəaliyyət göstərməlidir. Davranış pozuntusunun şiddət dərəcəsinə görə növləri və məhrələləri var. Buna görə də uşaqların xüsusi davranış modellərini çəkmək lazımdır. Əgər həkim tərəfindən davranışın törədilməsində hansısa psixopatoloji məqam aşkarlanmayıbsa, bu cür uşaqlar təhsildə psixoloqlar tərəfindən dəstək alaraq şəxsiyyət kimi formalaşa bilirlər.

Psixoloq bildirib ki, zamanında bu prosesin gözardı edilməsi gələcəkdə həmin uşaqlarda daha ağır şidddət formalarının görünməsinə səbəb ola bilir: “Oriyentasiyanın itirilməsi nəticəsində gələcək illərdə şəxs öz sosial təsdiqini tapmaq üçün şiddətin müxtəlif növlərinə müraciət edəcək. Bu da özlüyündə təhsil qüsurlarına, etik normaların pozulmasına, psixoloji pozuntuların yaranmasına gətirib çıxaracaq.

Deviant davranışlı uşaqların problemlərini həll etmək mümkün olduğu təqdirdə onların ali təhsil almalarında heç bir narahatlıqdan söhbət gedə bilməz: “Əsas məsələ problemin yaranma səbəbini tapıb aradan qaldırmaqdır. Çətin tərbiyə olunan uşaqları cəmiyyətdən təcrib edib, sosial ehtiyaclarını görməzdən gəldikdə həmin şəxslər üçün özlüyündə deviant davranış halları normal qəbul edilməyə başlayacaq”.

S.Bəşirzadə deviant davranışın yaranma səbəblərinə nəzər salıb: “Mənfi davranışın səbəbləri ailədən, kənar mühitdən, ictimaiyyətdən qaynaqlanır. Əhatə dairələrinə, dostlarına, onların tərbiyələrinə, davranış formalarına, müəllimlərinə belə həssaslıqla yanaşmaq lazımdır. Çünki uşağın daxil olduğu sosial mühitdə hər hansısa boşluq olduqda uşağın özü üçün müəyyən problemlər yarana bilir”.