Öyrənmə prosesi ilə bağlı nəzəriyyələr uzun zamandır, populyarlığını qoruyur.  Bu nəzəriyyələrdən bəziləri mücərrəd olmaqdan kənara çıxmasa da, bir çoxu gündəlik həyatda tətbiq olunur.

 

AzEdu.az həmin nəzəriyyələri təqdim edir:

 

1 - Çoxlu Zəka Nəzəriyyəsi;

 

Howard Gardner tərəfindən hazırlanan bu nəzəriyyə insanların səkkiz fərqli zəkaya sahib ola biləcəyini göstərir. Bunlar;  musiqi-ritmik, vizual-məkan, şifahi-linqvistik, bədən-kinestetik, şəxsiyyətlərarası-sosial, daxili və naturalist-mövcud növlərdir.  Bu səkkiz zəka növü, insanların məlumatları müxtəlif yollarla işlətdiyini  ortaya qoyur. 

 

Çoxlu zəka nəzəriyyəsi öyrənmə və pedaqogika dünyasında inqilab yaratdı.  Bu gün bəzi müəllimlər səkkiz zəka növünə əsaslanan tədris planlarından istifadə edirlər.  Dərsdə hər bir şagirdin öyrənmə tərzinə uyğun texnika istifadə edərək hazırlanır.

 

2 - Bloomun Taksonomiyası;

 

1956-cı ildə Benjamin Bloom tərəfindən hazırlanan bu taksonomiya öyrənmə hədəflərinin iyerarxik olaraq sıralandığı bir təsnifdir.  Bu model anlayışları müqayisə etmək və sözləri müəyyənləşdirmək kimi fərdi təhsil işlərini altı  kateqoriyasına ayırır: bilik, anlayış, tətbiq, analiz, sintez və qiymətləndirmə.  Bu  kateqoriyalar mürəkkəblik səviyyəsinə görə təşkil edilib.

 

Bloom taksonomiyası müəllimlərə öyrənmə haqqında ünsiyyət qurmaq üçün ortaq bir dil təqdim edir və müəllimlərə şagirdləri üçün aydın öyrənmə hədəfləri təyin etməyə kömək edir.  Bununla birlikdə, bəzi tənqidçilər taksonomiyanın öyrənməyə "süni" bir sıralama tətbiq etdiyini və davranış idarəçiliyi kimi bəzi vacib sinif konsepsiyalarını nəzərə almadığını iddia edirlər. 

 

3 - Proksimal İnkişaf və Yönləndirici Dəstəyi;

 

Lev Vygotsky bir sıra mühüm pedaqoji nəzəriyyələr inkişaf etdirdi.  Bununla birlikdə, sinif haqqında ən vacib düşüncələrindən ikisi Proksimal İnkişaf Sahəsi və Yönləndirici Dəstək nəzəriyyələridir.

 

Vygotsky-yə görə, Proksimal İnkişaf Sahəsi, bir şagirdin tək əldə edə biləcəyi ilə əldə edə bilməyəcəyi şey arasındakı konseptual boşluqdur.  Vygotsky, müəllimlərin şagirdlərinə dəstək olmağın ən təsirli yolunun, proksimal inkişaf sahələrini müəyyənləşdirmək və bu sahədən kənar vəzifələri yerinə yetirmək üçün onlarla birlikdə işləmək olduğunu təklif edir.  Məsələn, müəllim sinifdəki oxu fəaliyyəti üçün şagirdlərin asanlıqla oxuya biləcəyindən bir qədər çətin bir hekayə seçə bilər.  Sonra onları dərs boyunca oxu və anlama bacarıqlarını inkişaf etdirmələrini dəstəkləyə və təşviq edə bilər. 

 

İkinci nəzəriyyə olan Yönləndirici Dəstək, hər bir uşağın bacarıqlarının ən yaxşı nəticə verməsi üçün verilən dəstək səviyyəsini tənzimləmək kimi təyin edilə bilər.  Məsələn, müəllim sinifə yeni bir riyaziyyat anlayışını öyrədərkən şagirdlərə əvvəlcə yerinə yetirməli olduqları bütün addımları izah edir.  Şagirdlər mövzunu daha yaxşı anlamağa başladıqca müəllim tədricən dəstəyini azaldır.  Tapşırığın hər addımında şagirdi məlumatlandırmaq əvəzinə, yalnız zərurət olduqda, tələbənin tapşırığı təkbaşına yerinə yetirməsinə imkan verən xatırlatmalar verir.

 

4 - Şema və konstruktivist nəzəriyyə;

 

Jean Piaget'in şema nəzəriyyəsinə görə, şagirdlərin yeni öyrəndikləri mövcud bilikləri sayəsində daha dərin bir məna qazanır.  Bu nəzəriyyə müəllimləri dərsə başlamazdan əvvəl şagirdlərinin artıq bildikləri barədə düşünməyə dəvət edir.  Əslində bu bir çox sinif otağında hər gün müşahidə olunan bir vəziyyətdir;  demək olar ki, hər müəllim dərsə başlamazdan əvvəl şagirdlərindən müəyyən bir mövzu barədə nə bildiklərini soruşur. 

Piagetin fərdlərin hərəkət və təcrübə yolu ilə məna qurduqlarını söyləyən  konstruktivizm nəzəriyyəsi, bu gün məktəblərdə əhəmiyyətli bir rol oynayır.  Konstruktivist bir sinif, şagirdlərin məlumatları passiv şəkildə mənimsəmək əvəzinə edərək öyrəndikləri bir sinifdir.  Konstruktivizm, uşaqların günlərini praktik fəaliyyətlə keçirdiyi erkən uşaqlıq təhsili proqramlarının bir çoxunda yer alır. 

 

5 - Davranışçılıq;

 

B.F.  Skinner tərəfindən təqdim olunan davranışçılıq, bütün davranışların xarici bir stimula cavab olduğunu bildirən nəzəriyyələr məcmusudur.  Sinifdə davranışçılıq;  mükafat, tərif və hədiyyə kimi müsbət təşviqlər sayəsində şagirdlərin öyrənmə və davranışlarının yaxşılaşacağına dair nəzəriyyədir.  Davranış nəzəriyyəsi mənfi təşviqin, başqa bir deyimlə, cəzalandırmanın bir uşağın arzuolunmaz davranışını dayandırmasına səbəb olacağını göstərir.  Skinnerə görə, təkrarlanan bu stimullaşdırma üsulları davranışı formalaşdırma və öyrənmə nəticələrini yaxşılaşdıra bilər.  Davranış nəzəriyyəsi tez-tez şagirdlərin daxili zehni vəziyyətlərini görməməzlikdən gəldiyinə və bəzən rüşvət və ya məcburiyyət görünüşünə səbəb olduğu üçün tənqid olunur.

 

6 - Spiral Proqramlaşdırma;

 

Spiral proqramlaşdırma nəzəriyyəsi, Jerome Bruner tərəfindən inkişaf etdirilən və uşaqların yaşa uyğun bir şəkildə təqdim edilməsi şərti ilə təəccüblü dərəcədə çətin mövzuları və problemləri başa düşə biləcəklərini iddia edən nəzəriyyədir.  Bruner müəllimlərə hər il mövzuları yenidən nəzərdən keçirmələrini (dolayısı ilə spiral fikri) və tədris proqramına bir az daha mürəkkəblik və təfərrüat əlavə etmələrini tövsiyə edir.  Spiral bir proqrama nail olmaq, məktəbdəki müəllimlərin  proqramlarını iş birliyi şəklində hazırladıkları və şagirdləri üçün uzunmüddətli və çoxillik təhsil hədəfləri təyin etdikləri;  təhsilə institusional yanaşma tətbiq edən bir məktəb mühiti tələb edir. 

 

Fidan Ali