Əməkhaqqının dərs saatına deyil, iş saatına görə müəyyənləşdirilməsi müəllim əməyinin yeni iqtisadi modelə əsaslanan qiymətləndirilməsi deməkdir. Təhlil göstərir ki, bu dəyişiklik müəllim fəaliyyətini yalnız sinifdə keçilən dərs saatları ilə deyil, onun ümumi pedaqoji, metodik və sosial funksiyaları ilə ölçmək məqsədi daşıyır. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə apardığı islahat müəllimlik peşəsini daha peşəkar, sistemli və sosial ədalətə əsaslanan formaya gətirməyi hədəfləyir.
Bu fikirləri AzEdu.az-a danışan təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
"Mövcud vəziyyətdə “Əmək Məcəlləsi”nin 91-ci maddəsinə əsasən iş vaxtı gündə 8, həftəlik 40 saatdan artıq olmamalıdır. “Təhsil haqqında” Qanunun 32-ci maddəsində isə müəllim əməyinin dəyərləndirilməsi və differensial əməkhaqqı prinsipi təsbit olunub. Bu o deməkdir ki, müəllimin fəaliyyəti təkcə dərs yükünə deyil, həm də tədrisə hazırlıq, şagird qiymətləndirilməsi, valideynlərlə iş, məktəbdaxili fəaliyyət və pedaqoji inkişafla bağlı iş saatlarına görə hesablanacaq. Əslində bu sistem dünyanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrində tətbiq olunur. Məsələn, Finlandiyada müəllimin illik iş vaxtı 1550 saat müəyyən edilib, onun yalnız 650 saatı dərsə, qalan 900 saatı isə metodik işlərə və fərdi şagird fəaliyyətinə sərf olunur. OECD məlumatına görə, ABŞ, Almaniya və Yaponiya kimi ölkələrdə müəllimin ümumi iş vaxtının orta hesabla 45%-i dərs, 55%-i isə məktəbdənkənar pedaqoji və metodik fəaliyyətə yönəlir".
Ekspertin fikrincə, model Azərbaycanda tətbiq edilərsə, müəllimlərin fəaliyyətinə daha obyektiv və keyfiyyət yönümlü yanaşma formalaşacaq. Müəllim sinifdən kənar fəaliyyətinə görə də qiymətləndiriləcək, bu isə pedaqoji məsuliyyəti və peşəkar inkişafı artıracaq.
"Bununla yanaşı, Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə həyata keçirdiyi sertifikasiya, stimullaşdırma və əlavə ödəniş mexanizmləri göstərir ki, bu siyasət mərhələli və ədalətli şəkildə həyata keçirilir. Nazir müavini İdris İsayevin açıqlaması bu strategiyanın davamı kimi müəllim əməyinin keyfiyyət göstəriciləri ilə əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur.
Statistik təhlil göstərir ki, Azərbaycanda 2024-cü ildə orta məktəblərdə çalışan 150 mindən çox müəllimin təxminən 28%-i iki təhsil müəssisəsində paralel dərs deyir. Bu, əsasən bölgələrdə müəllim çatışmazlığı və əlavə gəlir ehtiyacından irəli gəlir. Yeni model tətbiq edilərsə, müəllim bir müəssisədə tam iş vaxtı ilə müqavilə bağlayacaq, digər müəssisədə işləmək hüququ isə yalnız razılaşdırılmış əlavə iş saatları çərçivəsində mümkün olacaq. Bu, müəyyən gəlir azalmalarına səbəb olsa da, uzunmüddətli dövrdə iş yükünün və məsuliyyətin balanslaşdırılması ilə kompensasiya edilə bilər. Əgər yeni sistemdə müəllimlərin iş vaxtına hazırlıq, qiymətləndirmə, şagirdlərlə fərdi iş, pedaqoji şuralarda iştirak və ictimai fəaliyyət daxil edilərsə, bu, əməkhaqqının daha real şəkildə formalaşmasına səbəb olacaq.
Müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, bu yanaşma müəllim əməyinin dəyərini yüksəldəcək, eyni zamanda “saat çox - maaş çox” prinsipi ilə yaranan bərabərsizlik aradan qalxacaq. Beləliklə, az saatla, amma yüksək keyfiyyətlə işləyən müəllimlər də ədalətli şəkildə qiymətləndiriləcək. Mənfi tərəf isə keçid mərhələsində iki məktəbdə çalışan müəllimlərin gəlir sabitliyinin pozulması riski ilə bağlı ola bilər. Lakin bu riskin qarşısı Təhsilin İnkişafı Fondu vasitəsilə sosial dəstək və keçid dövrü kompensasiya proqramları ilə alına bilər. Fondun fəaliyyəti son illərdə göstərir ki, bu qurum yalnız təqaüd və qrantlarla deyil, həm də müəllim əməyinin stimullaşdırılması ilə bağlı sosial layihələrə dəstək verə bilir".
O qeyd edib ki, bu sistemin tətbiqi nəticəsində məktəblərdə müəllimlərin vaxt idarəçiliyi təkmilləşəcək, dərsə hazırlıq və metodik fəaliyyətə daha çox diqqət ayrılacaq. Müəllimlərin pedaqoji inkişafı, resurs hazırlığı və fərdi tədris planlarının tərtibi əmək funksiyalarının ayrılmaz hissəsinə çevriləcək. Bu dəyişikliklər həm də “Ümumi təhsil haqqında Qanun”un 10-cu maddəsində qeyd olunan “təhsilin keyfiyyətinin təminatı və davamlı inkişaf” prinsipinə tam uyğun olacaq.
"Elm və Təhsil Nazirliyi bu modeli tətbiq etməklə müəllim əməyinin iqtisadi və sosial ölçüsünü beynəlxalq standartlara yaxınlaşdırır. Nazirliyin yanaşması göstərir ki, məqsəd yalnız maaş mexanizmini dəyişmək deyil, müəllim əməyinə ictimai hörmət və dəyəri sistemli şəkildə bərpa etməkdir. Nəticə etibarilə, iş saatı əsasında əməkhaqqı sistemi müəllimin məsuliyyətini, sosial müdafiəsini və peşəkar inkişafını artıracaq, iki müəssisədə çalışan müəllimlər üçün isə əlavə tənzimləyici mexanizmlər tətbiq olunmaqla balanslı və ədalətli həll təmin ediləcək. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə apardığı siyasət uzunmüddətli baxımdan təhsil sisteminin keyfiyyətini və idarəetmə səmərəliliyini yüksəldəcək".
