2026-cı ildə sertifikasiyanın birinci mərhələsi yekunlaşacaq.
Nazir çıxışı zamanı qeyd edib ki, birinci mərhələdə tələb olunan standartlar kifayət qədər aşağı və humanist yanaşma ilə müəyyən edilmişdi və biz təhsildə keyfiyyət istəyiriksə, müəllimlərimizə qarşı daha yüksək tələblər qoymalıyıq.
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a açıqlama verən Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədov bildirib ki, sertifikatlaşdırma prosesinə tətbiq olunan ilkin “aşağı tələblər” təhsil sistemində kəskin sarsıntı yaratmadan müəllim korpusunun faktiki vəziyyətini ölçmək məqsədi daşıyırdı və bu, islahatın başlanğıc mərhələsi üçün doğru seçimdir:
"Təhlil göstərir ki, sertifikatlaşdırmanın ilk dövründə 90 mindən çox müəllimin prosesə cəlb olunması mümkün olub və bu qədər böyük kütlə üçün birdən-birə yüksək standartların tətbiqi həm regionlarda, həm də yaşlı müəllim kontingentində ciddi sosial gərginlik yarada bilərdi. Elm və Təhsil Nazirliyinin burada əsas məqsədi sistemə “mərhələli keçid” modelini tətbiq etməklə müəllimi qorumaq, amma eyni zamanda keyfiyyətə yönəlmiş filtr mexanizmini qurmaq idi. “Təhsil Haqqında” Qanunun 51-ci maddəsində müəllimin peşəkarlığının artırılması dövlətin vəzifəsi kimi göstərilir və sertifikatlaşdırmanın yumşaq başlanğıcı məhz bu maddənin tələblərinə uyğun adaptasiya mərhələsi rolunu oynadı.
Son beş il ərzində aparılan islahatların statistikası da göstərir ki, seçilən model özünü doğruldub. 2019-cu ildə müəllimlərin yalnız 32%-i illik peşəkar inkişaf kurslarında iştirak edirdi, 2024-cü ildə bu göstərici 68%-ə yüksəlib. Regionlarda müəllimlərin qiymətləndirmədə iştirak faizi 40%-dan 77%-ə qalxıb. Müəllimlərin orta aylıq əməkhaqqı 2018-ci ildən 2024-cü ilə qədər 2,3 dəfə artıb və hazırda OECD ölkələri ilə müqayisədə satınalma gücü baxımından artıq bəzi Şərqi Avropa ölkələrini qabaqlayır. Bu rəqəmlər göstərir ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin məqsədi müəllimin nüfuzunun artırılması və maddi rifahının yaxşılaşdırılması sistemli şəkildə reallaşır".
Humanist yanaşma ilk mərhələdə müəllimlər üçün psixoloji baryentin aşağı salınmasına imkan yaratdı
"Əgər sərt standartlar ilk ildə tətbiq olunsaydı, 20 minə yaxın müəllim iş yerini itirə bilərdi və xüsusən regionlarda dərs yükünü daşıyacaq kadr çatışmazlığı yaranardı. Bu yanaşma beynəlxalq təcrübə ilə üst-üstə düşür: Estoniya, Latviya, Sinqapur kimi ölkələrdə müəllimlərin qiymətləndirilməsi mərhələli şəkildə sərtləşdirilib və ilk dövrdə daha çox diaqnostika xarakteri daşıyıb. Azərbaycanda da eyni mexanizmin tətbiqi həm real vəziyyəti görmək, həm də müəllimləri prosesə hazırlamaq baxımından səmərəli oldu.
Nazirin 2027-ci ildə yalnız uğursuz olmuş müəllimlərin təkrar sertifikatlaşdırmaya cəlb olunacağını bildirməsi prosesin ədalət prinsipinə uyğunluğunu göstərir. Burada məqsəd cəzalandırmaq deyil, inkişaf yolu açmaqdır. Təhlil göstərir ki, hazırda sertifikatdan keçməyən müəllimlərin təxminən 64%-i metodiki bacarıqlar üzrə çətinlik yaşayır, lakin fənn biliyi qənaətbəxşdir. Onlara birillik inkişaf proqramı təqdim edilməsi, test bankına çıxışın genişləndirilməsi və metodik mərkəzlərdə fərdi dəstək verilməsi uğursuz nəticələrin əhəmiyyətli hissəsini aradan qaldırır. Bu mexanizm dünyada qəbul olunmuş modellə “minimum bilik yox, minimum inkişaf potensialı” yanaşması ilə üst-üstə düşür".
"Standartların gələcəkdə yüksəldilməsi müəllim peşəsinin peşəkarlaşdırılması üçün əsas şərtdir",-deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb:
"Müəllimin biliyi və bacarığı nə qədər yüksəksə, təhsil nəticələri də bir o qədər güclü olur; bu, UNESCO və OECD hesabatlarında açıq şəkildə göstərilir. Azərbaycan üçün də növbəti mərhələdə əsas məqsəd məhz budur: daha yüksək tələblər, daha müasir qiymətləndirmə meyarları, daha güclü metodik dəstək. Çünki təhsil sistemi yalnız sertifikatla yox, sertifikatın yaratdığı peşəkar mühitlə inkişaf edir.
Bu mərhələli yanaşma öz müsbət təsirini artıq göstərməyə başlayıb. 2020-2024 arasında ibtidai sinif müəllimlərinin formativ qiymətləndirmə üzrə bacarıqları 37%-dən 62%-ə yüksəlib. Rəqəmsal bacarıqlarda artım 29%-dən 71%-ə çatıb. Regionlarla Bakı arasındakı fərq isə əvvəlki illərlə müqayisədə 2 dəfə azalıb. Bu, sertifikatlaşdırmanın motivasiyaedici rolunu təsdiqləyir. Müəllim yalnız imtahana görə yox, peşəkar statusa görə də çalışır və bu, keyfiyyət artımının əsas mühərrikidir.
Aşağı nəticə göstərən müəllimlərin müəyyən müddətdən sonra sistemdən uzaqlaşdırılması ehtimalı isə yalnız bir şərtlə səmərəlidir: paralel olaraq güclü dəstək proqramı tətbiq olunmalıdır. Çünki təcrübəli, amma metodiki boşluğu olan müəllimlərin birdən-birə sistemdən çıxarılması təhsil sektorunda “tələb-təklif” balansını poza bilər. Ən doğru model zəif nəticə göstərən müəllimi əvvəlcə inkişaf proqramına yönləndirmək, nəticə vermədiyi halda isə alternativ pedaqoji funksiyalara keçid yaratmaqdır. Bu, təkcə keyfiyyət yox, həm də sosial sabitlik baxımından vacibdir.
Sertifikatlaşdırmanın regionlar üzrə nəticələri də mühüm mesajlar verir. Bakı və Abşeronda göstəricilər 82-88% aralığındadır, Gəncə-Qazax zonasında bu rəqəm 74%-dir. Dağ rayonlarında Lerik, Yardımlı, Qusar kimi ərazilərdə nəticələr 50–60% diapazonundadır. Bu fərqlər göstərir ki, növbəti mərhələdə regionlara yönəlmiş metodik mərkəzlərin funksiyası genişləndirilməlidir. Nazirliyin son illərdə yaratdığı 60-dan çox resurs mərkəzi bu istiqamətdə mühüm addımdır və nəticələr artıq özünü göstərir.
Hesab edirəm ki, ilk mərhələ sadə idi, amma bu sadəlik sistemin çökməməsi üçün zəruri idi. Növbəti mərhələdə daha yüksək standartlar, daha güclü dəstək mexanizmləri və daha peşəkar müəllim profili formalaşacaq. Elm və Təhsil Nazirliyinin son beş ildə bu sahədə apardığı ardıcıl və mərhələli islahatlar nəticəsində Azərbaycan müəllimlərinin peşəkarlaşma göstəriciləri artıq bir sıra Şərqi Avropa ölkələrindən daha yaxşıdır. Bu kurs davam etdikcə müəllim nüfuzu yüksələcək, maddi vəziyyət daha da yaxşılaşacaq və təhsil sisteminin keyfiyyətində real dönüş baş verəcək".
