Bütün ali və orta ixtisas məktəblərində Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya fənninə 4 kredit (45 saat) verildiyi halda, xarici dildə işgüzar və akademik kommunikasiya fənninə 15 kredit (180 saat) ayrılır.
Dövlət dilinə xarici dildən bu qədər az saat verilməsi nə dərəcədə düzgündür?
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a danışan Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədov bildirib ki, ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrində Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya fənninə cəmi 4 kredit (45 saat), xarici dildə işgüzar və akademik kommunikasiya fənninə isə 15 kredit (180 saat) ayrılması təhsil sistemində dövlət dili siyasəti ilə tədris yükü arasında ciddi struktural uyğunsuzluğun mövcud olduğunu göstərir:
“Bu uyğunsuzluq yalnız bir fənnin həcm fərqi deyil, həm də gənclərin ana dilində akademik nitq, elmi ünsiyyət və mütəxəssis səviyyəsində yazı bacarıqlarının formalaşmasına birbaşa təsir edir. Statistika göstərir ki, tələbələrin təxminən 62%-i Azərbaycan dilində elmi üslubda mətn qurmaqda, 70%-dən çoxu isə akademik yazı strukturu, sitat standartları və terminoloji ardıcıllıq məsələlərində çətinlik çəkir.
Bu rəqəmlər dilin gündəlik ünsiyyət vasitəsi kimi yox, akademik və intellektual inkişafın əsası kimi kifayət qədər gücləndirilmədiyini sübut edir. “Təhsil haqqında” Qanunun 7-ci maddəsi dövlət dilinin qorunmasını, inkişafını və təhsilin bütün pillələrində istifadəsini təmin etməyi dövlətin əsas öhdəliklərindən biri kimi müəyyən edir. “Dövlət dili haqqında” Qanun isə dövlət dilində təhsil, rəsmi ünsiyyət və elmi fəaliyyətin aparılmasını hüquqi tələb kimi təqdim edir. Bu hüquqi çərçivə ilə kredit bölgüsünün real vəziyyəti arasında nəzərəçarpacaq uyğunsuzluq var.
Müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, son illərdə Elm və Təhsil Nazirliyi dillərin tədrisi sahəsində kurikulumun, qiymətləndirmə sisteminin və fənn proqramlarının yenilənməsi istiqamətində ciddi addımlar atıb. Yeni dərslik standartlarının hazırlanması, ali təhsildə akademik fəaliyyət üçün “yazı mədəniyyəti” komponentinin gücləndirilməsi, dil bacarıqlarının qiymətləndirilməsi üzrə vahid çərçivə üzərində işlərin aparılması müsbət irəliləyişdir. Nazirliyin bu sahədə rəqəmsal resurslar, yazı standartlarına dair metodik vəsaitlər və müəllim hazırlığı üzrə yeni istiqamətlər açması dil siyasətinin praktiki icrası üçün vacib baza formalaşdırır. Lakin struktur boşluqların aradan qalxması üçün bu addımlar daha geniş miqyasda tətbiq edilməlidir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, dövlət dili akademik mühitdə zəiflədikdə həmin ölkələr intellektual suverenlikdə ciddi problemlərlə üzləşirlər. Estoniyada ali təhsil alan tələbələr dövlət dilində akademik yazı və elmi nitq üzrə 120–150 saatlıq məcburi fənnlər keçirlər; Sloveniyada bu göstərici 90–120 saat, Finlandiyada isə orta hesabla 100 saat təşkil edir. Bu ölkələrdə xarici dil bacarıqları yüksək olsa da, akademik düşüncə ana dilində formalaşır və elmi icmanın əsas ünsiyyət dili dövlət dili olaraq qalır. Azərbaycanla müqayisədə bu fərq göstərir ki, 45 saatlıq kurs nə elmi üslubu, nə terminoloji ardıcıllığı, nə də akademik nitqin strukturunu tələbə səviyyəsində formalaşdırmağa imkan verir”.
Azərbaycan dilində akademik kommunikasiya üçün ayrılan saatın azlığı ali təhsildən məzun olan gənclərin dövlət dilindən peşəkar istifadəsini zəiflədir:
“Nəticədə tələbə xarici dildə müəyyən bacarıq qazansa belə, elmi və işgüzar ünsiyyət mədəniyyətini ana dilində formalaşdıra bilmir. Bu isə dövlət dili siyasətinin əsas məqsədlərindən biri elmi mühitdə milli dilin aparıcı rolunun qorunması ilə ziddiyyət təşkil edir. Gənclərin öz dilində analitik danışıq və akademik yazı bacarıqlarının olmaması gələcəkdə dövlət idarəçiliyində, elm və təhsil sektorunda, media və ictimai sahədə effektiv fəaliyyətə də mane olur.
Dəyişiklik tələb edən əsas məsələ ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya kursunun həcmi real ehtiyaclardan irəli gələrək yenidən qurulmalı, fənnin strukturunda elmi üslub, analitik təqdimat bacarığı, terminoloji ardıcıllıq, yazı standartları, təqdimat nitqi və elmi mühakimə formalaşdıran tapşırıqlara daha geniş yer verilməlidir. Bu kurs həm saat, həm də məzmun baxımından xarici dil kursları ilə balanslaşdırılmalıdır. Dövlət dilinə ayrılan saatın artırılması həm milli kimlik, həm akademik suverenlik, həm də intellektual mühitin keyfiyyəti üçün strateji zərurətdir.
Hesab edirəm ki, Azərbaycanda dil siyasətinin təhsil komponentinin gücləndirilməsi, kredit balansının yenilənməsi, dövlət dilində akademik mədəniyyəti formalaşdıran yeni fənn modellərinin tətbiqi yüksək səviyyəli elm və təhsil mühitinin formalaşması üçün vacibdir. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə son dövrdə atdığı addımlar gələcək islahatlar üçün möhkəm baza yaratmaqla yanaşı, dövlət dilinin ali təhsildə daha güclü mövqe qazanmasına ciddi təkan verəcək. Bu xətt daha geniş tətbiq olunduqca gənclərin həm öz dilində intellektual ifadə imkanları artacaq, həm də Azərbaycan elminin və təhsilinin dil suverenliyi güclənəcək”.
