Son illərdə qlobal səviyyədə doktorantura təhsilinə olan maraq artmaqdadır. Bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr, beynəlxalq doktorantura tələbələri üçün daha əlverişli təhsil və tədqiqat imkanları yaratmaqla bu sahədə rəqabət üstünlüyü qazanmağa çalışır.
AzEdu.az-ın araşdırmasına görə, ABŞ dünya üzrə doktorantura təhsili baxımından ən çox beynəlxalq tələbə qəbul edən ölkələrdən biridir. 2023–2024-cü illərdə ABŞ-də doktorantura səviyyəsində təxminən 15 539 xarici tələbə qeydiyyatdan keçib. Bu rəqəm ölkədəki beynəlxalq tələbələrin təxminən 15%-ni təşkil edir. 2019-cu ildə F‑1 vizası ilə təhsil alan doktorantların sayı 187 902 nəfər, OECD məlumatına görə isə 88 530 nəfər olub. Proqnozlara əsasən, 2024-cü ildə doktorantura səviyyəsində beynəlxalq tələbə sayı 17 410 nəfər, 2028-ci ildə isə bu rəqəm 10 520 nəfərə düşə bilər. STEM sahəsində doktorantura məzunlarının əksəriyyəti ABŞ-də qalmağa üstünlük verir. Çinli məzunların 90%-i, Hindistanlıların isə 87%-i ABŞ-də qalaraq elmi fəaliyyətlərini davam etdirir.
Rusiya Federasiyasında doktorantura təhsilinə cəlb olunan xarici tələbələrin sayı 12 100 nəfərdən çox olub. Bu, 2014-cü ildəki göstəricidən (təxminən 5 500 nəfər) əhəmiyyətli dərəcədə artıqdır. Rusiya, əsasən MDB ölkələrindən, Asiya və Afrika ölkələrindən tələbə qəbul edir. Əcnəbi doktorantlar, xüsusilə mühəndislik, tibb və humanitar sahələrdə təhsil alırlar.
Almaniyada 2023-cü ildə ali təhsil və tədqiqat müəssisələrində çalışan akademik heyətin 15.4%-i xarici vətəndaşlardan ibarət olub. Bu göstərici ölkədə doktorantura səviyyəsində təhsil alan xarici tələbələrin də yüksək sayda olduğunu göstərir. Ən çox təmsil olunan ölkələr sırasında Çin (9.7%), İtaliya (8.5%), Rusiya (5.0%), Fransa (4.4%) və ABŞ (3.9%) yer alır. Almaniya, xüsusilə tədqiqat yönümlü doktorantura proqramları ilə tanınır və xarici tədqiqatçılar üçün çoxsaylı təqaüd imkanları təqdim edir.
2023/2024-cü tədris ilində Böyük Britaniyada ümumilikdə 732 285 beynəlxalq tələbə təhsil alıb. Bu tələbələrin əhəmiyyətli hissəsi magistratura və doktorantura səviyyəsində təhsil alır. Doktorantura proqramlarında bəzi sahələrdə, məsələn, kompüter elmləri üzrə 60–70% tələbənin beynəlxalq olduğu bildirilir. Böyük Britaniya universitetləri xarici doktorantlara təqaüdlər təklif etsə də, təhsil haqları yüksək olduğu üçün bu sahədə maliyyə yükü böyükdür.
Çin son illərdə xarici tələbələr üçün önəmli təhsil mərkəzinə çevrilib. 2015-ci ilin məlumatına görə, Çində bütün səviyyələr üzrə təhsil alan xarici tələbələrin sayı 397 635 nəfər olub. Doktorantura səviyyəsi üzrə konkret statistik məlumat olmasa da, Çin tədqiqat imkanlarının genişliyi və təqaüd proqramları ilə xüsusilə Asiya və Afrika ölkələrindən olan tələbələr üçün cəlbedici hesab olunur.
Fransa 2023-cü ildə ümumilikdə 412 087 beynəlxalq tələbəyə ev sahibliyi edib. Ölkə tədqiqat yönümlü təhsil sisteminə sahib olmaqla, doktorantura səviyyəsində də əcnəbi tələbələr üçün müxtəlif təqaüd və mübadilə proqramları təqdim edir. Xüsusilə texniki və sosial elmlər sahəsində Fransa universitetləri əcnəbi doktorantlara maraqlı imkanlar yaradır.
İtaliyada doktorantura proqramları son illərdə beynəlxalq tələbələrin diqqətini çəkməyə başlayıb. Təqaüd imkanlarının artması və tədqiqat infrastrukturunun gücləndirilməsi bu sahəyə olan marağı artırıb. İtaliyaya gələn xarici tələbələrin əhəmiyyətli bir hissəsi magistr və doktorantura səviyyəsində təhsil alır.
Çexiya Avropada münasib təhsil haqqı və yaşama xərcləri ilə seçilir. Bu səbəbdən son illərdə əcnəbi tələbələrin sayında artım müşahidə olunur. Almaniyada akademik fəaliyyət göstərən xarici tədqiqatçıların 1.7%-i Çexiya vətəndaşlarıdır ki, bu da ölkənin elmi-məqalə əsaslı doktorantura proqramlarının keyfiyyətini göstərir.
Müharibə səbəbindən Ukraynada xarici tələbə sayı azalsa da, əvvəlki illərdə bu ölkə, xüsusilə tibb və texniki sahələrdə əcnəbi doktorantlar üçün populyar idi. Hazırda təhsil sistemi ciddi çağırışlarla üzləşsə də, bəzi universitetlər onlayn və ya hibrid modeldə doktorantura proqramlarını davam etdirirlər.
Türkiyə 2023-cü ildə müxtəlif səviyyələr üzrə təxminən 300 000 xarici tələbəyə ev sahibliyi edib. Bu tələbələrin mühüm bir hissəsi doktorantura proqramlarında təhsil alır. Türkiyə, xüsusilə YÖK (Yüksəköğretim Kurulu) və TUBİTAK kimi qurumlar vasitəsilə doktorantlara təqaüdlər təqdim edir və bu, ölkənin beynəlxalq təhsil mərkəzinə çevrilməsinə töhfə verir.
Doktorantura səviyyəsində xarici tələbələrin axını qlobal təhsil siyasətlərində strateji əhəmiyyət daşıyır. ABŞ və Rusiya kimi ölkələr statistik cəhətdən ən çox doktorant qəbul edən ölkələr olsa da, Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və Çin də keyfiyyətli tədqiqat imkanları ilə seçilir. Digər tərəfdən, İtaliya, Çexiya, Türkiyə kimi ölkələr münasib təhsil xərcləri və artan təqaüd imkanları ilə yeni alternativlər kimi ortaya çıxır. Bu tendensiyalar göstərir ki, beynəlxalq doktorantura bazarında rəqabət sürətlə güclənir və ölkələr elmi potensiallarını inkişaf etdirmək üçün daha çox xarici tədqiqatçı cəlb etməyə çalışır.
