“I ixtisas qrupu abituriyent seçimində həm ənənəvi, həm də strateji baxımdan ölkənin texnoloji və mühəndislik gələcəyini formalaşdıran istiqamətdir. Lakin bu qrup üzrə təhlil apararkən, onu yalnız fənlərin çətinliyi ilə deyil, təhsil sisteminin təşkilati strukturu, karyera imkanları və əmək bazarının real ehtiyacları ilə birlikdə dəyərləndirmək lazımdır”.
AzEdu.az-a bu sözləri Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru, Kamran Əsədov danışıb.
“Hazırda I ixtisas qrupuna müraciət edən abituriyentlərin sayı digər qruplarla müqayisədə dəyişkənlik göstərir. 2024-cü ildə Dövlət İmtahan Mərkəzinin məlumatına görə I ixtisas qrupunu seçənlərin sayı təxminən 35% civarında olub, bu isə II və III qrupla müqayisədə daha yuxarı göstəricidir. Çünki qəbul planı üzrə vakansiya sayı bu qrupda daha çoxdur və dövlət sifarişi ilə təhsil alan tələbələrin də əhəmiyyətli hissəsi məhz bu ixtisaslara aiddir. Bu statistika göstərir ki, texniki və təbiət elmlərinə meyl edən gənclərin sayı artmaqda, humanitar və sosial ixtisaslara yönələnlər isə azalmaqdadır. Bu isə iqtisadiyyatın texnoloji tələbləri ilə insan kapitalı arasında balanssızlıq yaradır.
“Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 5.2-ci maddəsinə əsasən təhsil alanlara peşə və əmək bazarına uyğun bilik və bacarıqlar verilməsi əsas prinsiplərdən biridir”, deyə ekspert bildirib:
“Lakin bu prinsipin real tətbiqi məsələsində ziddiyyətlər yaranır. Riyaziyyat, fizika və kimya kimi fənlərin tədrisindəki metodoloji problemlər, müəllim hazırlığının qeyri-kafi olması, məktəb mühitində riyazi-məntiqi düşüncə strukturunun zəif təşviqi abituriyentlərdə bu sahələrə qarşı qorxu və uzaqlıq hissi yaradır. Beləliklə, fənlərin özündən yox, tədris sistemindən doğan çətinliklər abituriyentin seçiminə birbaşa təsir göstərir. Abituriyentin yanaşması isə real fənn çətinliyindən çox, fənnin necə öyrədildiyi ilə bağlı olur.
Digər tərəfdən, I ixtisas qrupunun əhatə etdiyi sahələr — kompüter mühəndisliyi, informasiya texnologiyaları, elektronika, maşınqayırma, geologiya, nəqliyyat mühəndisliyi və digər texniki istiqamətlər — əmək bazarında yüksək dəyərə malikdir. Dövlət Statistika Komitəsinin 2023-cü ilə olan hesabatına görə mühəndislik sahəsində çalışanların orta aylıq əmək haqqı ölkə ortalamasından 31% yüksək olub. BMT-nin UNDP hesabatında göstərilir ki, texnoloji sahələr üzrə ali təhsilli kadrların say artımı ilə ölkələrin innovasiya göstəriciləri arasında birbaşa müsbət korrelyasiya var. Bu mənada I ixtisas qrupu yalnız fərdi yox, həm də milli inkişaf baxımından həlledici sektorları təmsil edir”.
Müsahibimiz qeyd edib ki, dünya təcrübəsində də mühəndislik və texniki təhsil sahələri iqtisadi dayanıqlığın təməl sütunu sayılır:
“Almaniyada “dual təhsil modeli” çərçivəsində texniki ixtisaslar üzrə oxuyan tələbələrin həm təhsil aldığı, həm də əmək bazarına birbaşa keçid imkanları olur. Yaponiyada STEM (elm, texnologiya, mühəndislik, riyaziyyat) təhsili erkən yaşlardan şagirdlərdə texniki düşüncə tərzini formalaşdırır. ABŞ-da “National Science Foundation” mühəndislik sahəsinə yönələn tələbələrə təqaüdlər və dövlət sifarişi ilə təhsil imkanları yaradır. Bu ölkələrdə təhsil siyasəti texniki təhsilin həm sosial nüfuzunu artırmağa, həm də keyfiyyətini təmin etməyə xidmət edir.
Azərbaycan üçün bu sahədə dəyişməli olan əsas istiqamət məktəb səviyyəsində riyaziyyat və təbiət fənlərinin tədrisinin köklü şəkildə yenidən qurulmasıdır. Riyaziyyat və fizika yalnız imtahan obyekti yox, təfəkkür formalaşdıran mədəni alət kimi təqdim olunmalıdır. Bu fənlər üzrə tədris keyfiyyəti artırılmadıqca abituriyentlər çətinliklərdən qaçaraq II və III ixtisas qruplarına yönələcək, nəticədə texniki ixtisaslarda kadr çatışmazlığı daha da dərinləşəcək. Bu isə “Təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda qeyd olunan innovasiya yönlü iqtisadiyyatın qurulması hədəflərinə ciddi ziddiyyət təşkil edir.
Bu sahədə dövlət sifarişi ilə yerlərin artırılması və beynəlxalq akkreditasiyalı proqramların tətbiqi də imkanları genişləndirir. Lakin bu üstünlüklər cəmiyyətə geniş və davamlı şəkildə çatdırılmalıdır.
Reallığın düzgün qiymətləndirilməsi və abituriyentlərin şüurlu seçimi üçün həm məktəblərdə, həm də kütləvi informasiya vasitələrində texniki təhsil haqqında maarifləndirmə aparılmalı, tələbələrin texniki sahələrə marağını artıracaq layihələr və təlimlər təşkil olunmalıdır. Əgər bu istiqamətdə keyfiyyətli dəyişikliklər edilməzsə, Azərbaycan yaxın illərdə öz texnoloji sektorlarında yerli mütəxəssis çatışmazlığı səbəbindən xarici işçi asılılığına düşə bilər.
Bu baxımdan I ixtisas qrupu təkcə bir abituriyent seçimi deyil, eyni zamanda Azərbaycanın texnologiya əsrində rəqabətqabiliyyətli olması üçün strateji addımdır. Qərarların və yanaşmaların yalnız fənlərin çətinlik səviyyəsinə deyil, ölkənin gələcəyinə yönəlməsi vacibdir”.
