Bu gün ölkədə ali və orta məktəbi bitirənlərin işə qəbul olmaqda yaşadığı müəyyən problemlər var. Qeyd edirlər ki, əvvəlki təhsil sistemində yəni, Sovet dövründə ali və orta ixtisas məktəblərini bitirən şəxslər iş təmin edilə bilirdi. İndiki dövrdə isə bu bir o qədər də asan deyil.
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a açıqlama verən Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədovun sözlərinə görə, Azərbaycanda ali və orta ixtisas məktəblərini bitirənlərin iş tapmaqda üzləşdiyi çətinliklər kompleks problemlərdən qaynaqlanır:
“Sovet dövründə təhsil sistemində planlı iqtisadiyyat mövcud idi, yəni məzunların işə qəbul prosesi mərkəzləşdirilmiş şəkildə tənzimlənirdi. Hər bir təhsil müəssisəsi müəyyən peşələr üzrə kadr hazırlayırdı və bu kadrların hansı müəssisələrdə işləyəcəyi əvvəlcədən müəyyən edilirdi. Lakin müstəqillik dövründə planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı bu mexanizm dəyişdi və yeni tələblər ortaya çıxdı. Bununla belə, təhsil sisteminin əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşmasında müəyyən çatışmazlıqlar mövcuddur.
Birinci əsas səbəb, təhsil və əmək bazarı arasında əlaqənin zəif olmasıdır. Hazırda bir çox ali və orta ixtisas təhsil müəssisələri əmək bazarının real tələblərini nəzərə almadan kadr hazırlayır. Məzunlar praktik bacarıqlardan çox nəzəri biliklərə malik olur, bu da onları işəgötürənlər üçün daha az cəlbedici edir. İqtisadiyyatın bəzi sahələrində ixtisaslı kadrlara ehtiyac olduğu halda, digər sahələrdə kadr çoxluğu müşahidə olunur. Bu, tələb və təklif arasında ciddi balanssızlıq yaradır.
İkinci əsas səbəb, kütləvi qəbul siyasətidir. Son illərdə ali təhsil müəssisələrində plan yerlərinin artırılması təhsil alanların sayını artırsa da, əmək bazarına çıxan məzunların çoxluğu iş imkanlarının məhdud olması ilə qarşı-qarşıya qalır. Əgər iqtisadiyyat bu qədər məzunu işlə təmin edə bilmirsə, təhsil müəssisələrindəki plan yerlərinin artırılması yalnız diplomlu işsizlərin sayını artırır. Bu yanaşma, təhsil sisteminin əmək bazarının ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasını vacib edir.
Üçüncü səbəb, peşə təhsilinin zəif inkişafıdır. Orta ixtisas və peşə təhsili müasir tələblərə cavab vermədiyi üçün bu sahənin məzunları əmək bazarında az rəqabət qabiliyyətlidir. Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə peşə təhsili mühüm əhəmiyyət kəsb edir və iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafında vacib rol oynayır. Azərbaycanda isə peşə təhsilinə olan maraq azdır, çünki bu sahə həm təhsil keyfiyyəti, həm də ictimai nüfuz baxımından yetərincə dəstəklənmir.
Dördüncü səbəb, işəgötürənlərin gözləntiləri ilə məzunların bacarıqları arasında uyğunluğun olmamasıdır. Hal-hazırda işəgötürənlər iş təcrübəsi, praktiki bacarıqlar və spesifik peşə bilikləri tələb edir. Lakin bir çox təhsil müəssisəsi tələbələrə bu bacarıqları qazandırmır. Universitet və kollec məzunları iş yerinə uyğunlaşmaq üçün əlavə təlimlərə ehtiyac duyurlar ki, bu da iş tapma müddətini uzadır.
Beşinci əsas məsələ, iqtisadiyyatın qeyri-müəyyən sektorlara yönəlməsidir. Azərbaycanın iqtisadiyyatı əsasən neft və qaz sektoruna əsaslanır, digər sahələr isə nisbətən zəif inkişaf edib. Bu, ixtisaslaşmış kadrların bəzi sahələrdə iş tapa bilməməsinə səbəb olur. Əmək bazarının diversifikasiyası və qeyri-neft sektorunun inkişafı bu problemin həlli üçün vacibdir”.
Həmsöhbətimiz vurğulayıb ki, əgər məzunların böyük hissəsi iş tapmaqda çətinlik çəkirsə, qəbul yerlərinin artırılması yalnız kəmiyyət göstəricilərini yaxşılaşdırır, lakin keyfiyyətli kadr hazırlığına təsir etmir:
“Həmçinin, qəbul yerlərinin artırılmasının məqsədəuyğunluğu da müzakirə olunmalıdır. Əgər məzunların böyük hissəsi iş tapmaqda çətinlik çəkirsə, qəbul yerlərinin artırılması yalnız kəmiyyət göstəricilərini yaxşılaşdırır, lakin keyfiyyətli kadr hazırlığına təsir etmir. Bu siyasət, bir çox hallarda, ali təhsilin kommersiyalaşdırılmasına səbəb olur və təhsilin keyfiyyətini azaldır.
Problemin həlli üçün bir neçə addım atılmalıdır. Əvvəla, təhsil və əmək bazarı arasında əlaqə gücləndirilməli, təhsil müəssisələri əmək bazarının tələblərinə uyğun ixtisaslar və proqramlar təklif etməlidir. İşəgötürənlərlə əməkdaşlıq edilərək tələbələr üçün praktik təcrübə proqramları təşkil olunmalıdır.
Peşə təhsilinə daha çox diqqət yetirilməli, bu sahənin keyfiyyəti və ictimai nüfuzu artırılmalıdır. Dövlət və özəl sektor arasında əməkdaşlıq vasitəsilə peşə məktəbləri modernləşdirilməli və əmək bazarının tələblərinə uyğun müasir ixtisaslar təklif olunmalıdır.
Nəhayət, ali və orta ixtisas məktəblərində qəbul planları iqtisadiyyatın ehtiyaclarına uyğun olaraq tənzimlənməlidir. Təhsildə kəmiyyət göstəricilərinə deyil, keyfiyyətə diqqət yetirilməli və hər bir məzunun gələcəkdə iş tapması üçün uyğun şərait yaradılmalıdır. Təhsil sistemi ilə əmək bazarı arasındakı bu uyğunlaşma, gənclərin iş tapma çətinliklərini azaltmaq və onların potensialını ölkənin inkişafına yönəltmək üçün əsas rol oynayır”,- deyə fikrini yekunlaşdırıb.
