Ötən günlərdə “Qızların təhsil hüququ” mövzusunda keçirilən konfransda BDU-nun rektoru Elçin Babayev bildirib ki, imtahan sessiyasında qız tələbələrin oğlan tələbələrlə müqayisədə müvəffəqiyyət göstəricisi təxminən 20 faiz çox olub. Bu öz növbəsində qızların daha yaxşı nəticə əldə bildikləri anlamına gəlir.
Hətta qeyd etmək də olar ki, ötən il iki qız abituriyentimiz 700 bal toplamaqla birinciliyi qazanmışdılar. Təbii ki, oğlanların da uğurlu olduğu sahələri danmaq olmaz.
Sadəcə olaraq ali məktəbə qəbulda, yaxud universitet imtahanlarında qız tələbələrin daha yüksək nəticələr göstərdikləri qeyd olunur.
Sözügedən məsələ ilə bağlı AzEdu.az-a açıqlama verən Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədov qeyd edib ki, qızların imtahanlarda oğlanlara nisbətən daha yüksək nəticə göstərməsi dünya miqyasında müşahidə olunan bir tendensiyadır:
“Bu fərqlilik təkcə ali məktəblərə qəbul imtahanlarında deyil, həm də orta təhsil və universitet səviyyəsində qiymətləndirmələrdə özünü göstərir. Bu mövzuya sosial, psixoloji və təhsil sisteminin təsirləri baxımından yanaşmaq mümkündür.
Qızların akademik uğurlarının əsas səbəblərindən biri onların daha məsuliyyətli və intizamlı olmalarıdır. Beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, qızlar dərs tapşırıqlarını daha dəqiq yerinə yetirir, dərs prosesinə daha aktiv qoşulur və davamiyyətləri daha yüksək olur. Məsələn, 2018-ci ildə ABŞ-da aparılan bir araşdırmaya görə, qızlar məktəbdə orta qiymət göstəricilərində (GPA) oğlanlardan təxminən 6% daha yüksək nəticə əldə edirlər. Avropanın müxtəlif ölkələrində də eyni tendensiya müşahidə olunur. Böyük Britaniyada GCSE və A-Level imtahanlarında qızların göstəriciləri oğlanları üstələyir.
Təhsil sisteminin quruluşu da qızların akademik uğurlarını artıran amillərdən biridir. Müasir məktəblər daha çox nəzəri biliklər və test əsaslı qiymətləndirmələr üzərində qurulduğuna görə qızlar bu sistemdə daha üstün nəticə göstərirlər. Oğlanlar isə bəzən daha praktik və tətbiqi yanaşmalara üstünlük verdikləri üçün mövcud qiymətləndirmə üsullarında geridə qala bilirlər. Finlandiya və İsveç kimi ölkələrdə məktəb sistemi daha interaktiv və tətbiqi əsaslarla qurulduğuna görə qız və oğlanlar arasında nəticələr arasındakı fərq nisbətən azdır”.
Ekpertin sözlərinə görə, sosial gözləntilər də qızların akademik göstəricilərinə təsir edən əsas amillərdəndir:
“Bir çox cəmiyyətlərdə qızlardan daha məsuliyyətli və çalışqan olmaları gözlənilir. Bu da onların təhsil uğurlarına daha çox fokuslanmalarına səbəb olur. Bəzi ölkələrdə isə təhsil qızlar üçün sosial yüksəlişin əsas yolu kimi qəbul edilir. Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə qızlar ali təhsil almaq üçün daha çox səy göstərirlər, çünki bu onların gələcəkdə daha müstəqil və güclü olmasını təmin edə bilər.
Psixoloji tədqiqatlar qızların imtahan stressi ilə daha yaxşı mübarizə apardıqlarını da göstərir. Onlar emosional intellekt baxımından daha inkişaf etmiş olduqları üçün imtahan zamanı özlərini idarə etməyi və diqqəti cəmləməyi daha yaxşı bacarırlar. Oğlanlar isə bəzən risk almağa və son anda hazırlaşmağa meyilli olurlar ki, bu da onların nəticələrinə mənfi təsir edə bilər.
Beynəlxalq statistikaya nəzər salsaq, OECD tərəfindən aparılan PISA (Programme for International Student Assessment) imtahanlarının nəticələri də göstərir ki, qızlar xüsusilə oxu və humanitar fənlərdə oğlanlardan daha yüksək nəticə göstərirlər. 2018-ci il PISA hesabatına görə, dünya üzrə 79 ölkədə qızların oxu bacarıqları oğlanlardan orta hesabla 30 bal yüksək olub. Riyaziyyat və təbiət elmlərində isə fərq daha az olsa da, bəzi ölkələrdə qızların nəticələri bu sahələrdə də oğlanları üstələyib.
Oğlanların akademik uğurlarının qızlara nisbətən daha aşağı olmasının əsas səbəblərindən biri onların diqqətini daha çox dərsdənkənar fəaliyyətlərə yönəltməsidir. Məsələn, bəzi tədqiqatlar göstərir ki, oğlanlar məktəbdən sonra daha çox idman, video oyunları və digər texnoloji fəaliyyətlərə vaxt ayırırlar. Bu isə onların dərs tapşırıqlarına kifayət qədər vaxt ayırmamasına səbəb ola bilər. ABŞ-da aparılan bir araşdırmaya görə, oğlanlar gündə orta hesabla 1 saat 30 dəqiqə video oyunlara vaxt ayırdığı halda, qızlar bu rəqəmi 45 dəqiqə ilə məhdudlaşdırırlar”.
K.Əsədov bildirib ki, bəzi ölkələrdə oğlanların praktiki sahələrdə daha uğurlu olmaları üçün motivasiya edilməsi onların akademik göstəricilərinə mənfi təsir edə bilər:
“Bununla yanaşı, cəmiyyətin oğlanlardan gözləntiləri də onların təhsildə geri qalmasına təsir edə bilər. Bəzi ölkələrdə oğlanların praktiki sahələrdə daha uğurlu olmaları üçün motivasiya edilməsi onların akademik göstəricilərinə mənfi təsir edə bilər. Misal üçün, Almaniya və Avstriyada oğlanların texniki sahələrə yönəlməsi məktəb yaşlarından başlayır və bu, onların akademik qiymətləndirmə sistemində nisbətən aşağı nəticə göstərməsinə səbəb olur.
Qızların ali təhsildə daha uğurlu olması bir çox ölkələrdə onların universitetlərdə üstünlük təşkil etməsinə səbəb olub. Məsələn, ABŞ-da bakalavr dərəcəsi alan tələbələrin 57%-i, Avropada isə 55%-i qızlardır. Azərbaycanda da bu tendensiya müşahidə edilir. 2023-cü ildə ali məktəblərə qəbul imtahanlarında 600 və daha yüksək bal toplayanların əksəriyyəti qızlar olub. Ötən il 700 bal toplayan abituriyentlərin hər ikisinin qız olması da bu tendensiyanı təsdiqləyir.
Bütün bu faktorları nəzərə alaraq demək olar ki, qızların akademik uğuru həm bioloji, həm psixoloji, həm də sosial amillərin təsiri nəticəsində formalaşır. Ancaq bu, oğlanların akademik uğursuzluğu ilə eyniləşdirilməməlidir. Sadəcə olaraq, təhsil sistemindəki mövcud qiymətləndirmə metodları və sosial faktorlar qızların daha yaxşı nəticə göstərməsinə şərait yaradır. Oğlanların akademik uğurlarını artırmaq üçün fərqli tədris metodları, daha praktik yanaşmalar və motivasiya sistemləri tətbiq edilməlidir”.
