“Universitetlərimizin reytinq göstəriciləri yaxşıya doğru dəyişib”-Nazir müşaviri

“Keyfiyyətli elmi-tədqiqat və sitatların çoxluğunun ən vacib göstərcisi beynəlxalq əməkdaşlıqdır. Gürcüstan, Ukrayna, hətta Ermənistan kimi qonşu ölkələrin Avropa İttifaqı ilə sazişi mövcuddur  var ki, bu çərçivədə Horizon layihələrində universitetlərin birbaşa maliyyələşməsi təmin edilir”.

AzEdu.az xəbər verir ki, bunu Elm və Təhsil nazirinin müşaviri Nicat Məmmədli qeyd edib.

Nazir müşaviri Azərbaycan universitetlərinin hazırkı reytinqlərdəki mövqeyindən söz açıb:

“Son günlər ölkəmizdəki universitetlərin dünya reytinqlərində yeri məsələsi çox müzakirə olunur. Əvvəlcə onu qeyd edim ki, son dövrlər vəziyyət yaxşıya doğru dəyişib. Keçən il ilk dəfə Bakı Dövlət Universiteti Times Higher Education dünya universitetləri reytinqində yer aldı və bu cari il də təkrarlandı.  Bu il isə iki universitetimiz – BDU və UNEC dünya universitetləri reytinqində yer alıb. Həmçinin, QS Emerging Europe & Central Asia reytinqində 7 universitetimiz, Times Higher Education impact ranking 6 universitetimiz təmsil olunur”.

N.Məmmədli universitetlərimizdə bu istiqamətdə mövcud olan boşluqlara diqqət çəkib:

“Vəziyyət bundan yaxşı ola bilərdimi? Yəqin ki, ola bilərdi. Burda olmağımızın obyektiv səbəblərini diqqətdən qaçırmayaq:

1.Bütün reytinq şirkətlərində universitetlər tərəfindən elmi-metrik bazalarda indeksləşmiş nəşrlərin sayı və onlardan gətirilən sitatların sayı reytinqdəki yerə ciddi təsir edən amillərdəndir. Bizim elmi-metrik bazalarda (Web of Science, Scopus) institusional rprofillərin yaradılmasına ilk dəfə 2016-cı ildə Təhsil Nazirliyi ilə Clarivate arasında imzalanmış müqavilədən sonra başlanılıb. O vaxta qədər yazılan məqalələrin, tədqiqatların universitetlərimizə aidiyyatı qeydə alınmayıb. İstənilən bazaya çıxışı olan şəxs görə bilər ki, universitetlərin nəşrlərlə bağlı məlumatları yalnız 2015-ci ildən bəri mövcuddur. Times Higher Education universitetləri reytinqinə düşmək üçün isə son beş ildə ən azı 1000 məqalənin (ildə 150-dən az olmamaqla) olması zəruridir.

2. Reytinqlərdə yerimizi tənqid edənlər əksər hallarda təcrid meyarlarına (exclusion criteria) diqqət etmirlər. Tarixən Azərbaycandakı universitetlərinin mütləq əksəriyyəti tam universitetlər (comprehensive university) deyil, ixtisaslaşmış ali təhsil müəssisələridir. Times Higher Education meyarlarına görə nəşrlərinin 80%-indən çoxu THE tərəfindən müəyyənləşdirilmiş 11 geniş ixtsas sahəsində yalnız birinə aid olan unievrsitetlər dünya universitetləri reytinqinə daxil ola bilməzlər. QS meyarlarına görə dünya universitetləri reytinqinə daxil olmaq üçün universitet 5 geniş ixtisas sahəsindən ən azı ikisi üzrə bütün dərəcələri (bakalavr, magistr, PhD) verməlidir. Bizdə isə əksər universitetlərimiz tarixən bir neçə ixtisas istiqaməti üzrə ixtisaslaşıb, kadr bazası və tədqiqatlar da bu istiqamətlər üzrə müəyyənləşib. İndi-indi universitetlərimizdə geniş şaxələnmə getməkdədir, bu isə tədqiqatların sayı və keyfiyyət baxımından reytinqlərə düşmək üçün vaxt tələb edir.

3. Yaxşı məlumdur ki, keyfiyyətli elmi-tədqiqat və sitatların çoxluğunun ən vacib göstərcisi beynəlxalq əməkdaşlıqdır. Bizim tədqiqat sahəsində xüsusilə Avropa ölkələri ilə əməkdaşlığımızın az olmasının mühüm obyektiv səbəblərində biri də, məncə, diqqətdən qaçır. Bu da ondan ibarətdir ki, Avropada artıq uzun illərdir ki, tədqiqatlar institutlaşıb və onlar daha çox Horizon 2020, indi isə Horizon Europe çərçivəsində həyata keçirilir. Bizim qonşularımız Gürcüstan, Ukrayna, hətta Ermənistan bu çərçivədən daha çox faydalanıb. Ona görə ki, bu dövlətlərin Avropa İttifaqı ilə assosiativ sazişi var, bizim isə yoxdur. Assosiativ saziş Horizon layihələrində universitetlərin birbaşa maliyyələşməsini təmin edən ən vacib sənəddir.

4. Bizdə PhD səviyyəsində təhsilin keyfiyyəti bir tərəfə, sayı da qonşu ölkələrdən az olub. Məsələn, 2013 ildə (müqayisə üçün tapa bildiyimi yazıram) Gürcüstanda təhsil alan PhD tələbələrin sayı 4677 nəfər, bizdə isə cəmi 2070 nəfər olub. 2021-ci ilin statistikasına görə Gürcüstanda 3879, Azərbaycanda isə 2559 tələbə PhD təhsili alır. Bizdə ayrılan qəbul yerləri heç vaxt dolmur. Tədqiqatçı azdırsa, tədqiqat və nəşr sayı da azdır”.

Qeyd edək ki, noyabrın 10-da 20 nömrəli məktəb-lisey kompleksində “AzEdu” təhsil portalının təşkilatçılığı ilə “Azərbaycan universitetləri beynəlxalq reytinq müstəvisində: gerçəklik və hədəflər” mövzusunda dəyirmi masa keçirilib. Müzakirələrdə müxtəlif universitetləri təmsil edən beynəlxalq əlaqələr və elm-təhsil məsələləri üzrə prorektorlar, ali təhsil müəssisələrinin digər səlahiyyətli nümayəndələri, Milli Məclisin deputatları, təhsil məsələləri üzrə tanınmış ekspert və media təmsilçiləri iştirak ediblər.