Azyaşlı uşaqların əqli (kognitiv) inkişafı müasir elmin diqqət mərkəzində olan əsas mövzulardan biridir. Beyin inkişafı, sosial mühit, dil bacarıqları və genetik faktorlar erkən yaş dövründə uşaqların necə düşündüyünü, öyrəndiyini və dünyanı dərk etdiyini müəyyən edir.
AzEdu.az-ın araşdırmasına görə, dünyanın müxtəlif ölkələrində aparılan elmi araşdırmalar bu sahədə çox maraqlı və vacib nəticələr ortaya qoyub.
Uşaqların əqli inkişafını izah edən iki məşhur nəzəriyyəçidən biri Jean Piaget olmuşdur. O, uşaqların düşünmə qabiliyyətlərinin mərhələlərlə inkişaf etdiyini sübut etmişdir. Məsələn, 0-2 yaş arasında uşaqlar əsasən sensor-motor mərhələdədirlər və ətraf mühiti duyular və hərəkətlərlə tanıyırlar.
Digər tərəfdən, Lev Vygotsky uşağın əqli inkişafında sosial mühitin rolunu ön plana çıxarırdı. O, “proksimal inkişaf zonası” anlayışını irəli sürərək vurğulayırdı ki, uşaq müəyyən bacarıqları təkbaşına yox, böyüklərin və ya təcrübəli şəxslərin köməyi ilə daha yaxşı mənimsəyə bilər. Bu nəzəriyyə xüsusilə valideynlər və müəllimlər üçün vacib istiqamət verir.
Son illərdə aparılan genişmiqyaslı tədqiqatlar göstərmişdir ki, uşaqlarda icraedici funksiyaların inkişafı yəni diqqəti cəmləşdirmək, impulsları idarə etmək və yeni vəziyyətlərə uyğunlaşmaq bacarığı onların gələcək təhsil uğuruna bilavasitə təsir edir. 65 mindən çox uşaq üzərində aparılan bir meta-analizin nəticələrinə əsasən, bu bacarıqlar oxuma, riyaziyyat və ümumi öyrənmə qabiliyyətləri ilə sıx əlaqəlidir. Beləliklə, uşaqlarda erkən yaşlardan bu funksiyaların inkişafı dəstəklənməlidir.
