Məktəb sadəcə bir təhsil müəssisəsi deyil, böyük bir həyat məktəbidir. Bu məktəbin hər bir divarının, hər bir otağının öz ruhu, öz yükü var. Amma onun ən möhkəm dayaqlarından biri məhz sinif rəhbəridir. Məktəbdarlıq ümumilikdə bir komanda işi sayılsa da, sinif rəhbərinin rolu çox zaman həlledici və yönverici xarakter daşıyır. Təhsil sosioloqlarının araşdırmalarında da göstərilir ki, şagirdin məktəb həyatında ən böyük təsirə malik olan ikinci şəxs anasından sonra məhz sinif rəhbəridir. Bu fakt əslində təsadüfi deyil, çünki sinif rəhbəri uşaq üçün hər gün qarşısında gördüyü, dərdini, sevincini paylaşa bildiyi ən yaxın müəllim fiqurudur.
Ənənəvi yanaşmalarda da bu fikir tez-tez səslənir: “Yaxşı məktəb direktoru ilə tanınır, yaxşı sinif isə sinif rəhbəri ilə.” Əgər sinif rəhbəri öz işinə peşəkar yanaşan, təcrübəli pedaqoq, bacarıqlı təşkilatçı və eyni zamanda motivasiyaedici liderdirsə, həmin sinif məktəbin ən nümunəvi sinfinə çevrilir. Bu, yalnız nəzəri deyil, həm də beynəlxalq təcrübələrlə təsdiqlənmiş bir həqiqətdir. Finlandiya məktəblərində sinif rəhbəri statusu xüsusi olaraq müəllimlik strukturunda ayrıca bir mövqedədir. Onlar üçün əlavə hazırlıq proqramları, psixoloji dəstək kursları təşkil olunur və müəllimlərin sinif rəhbərliyi bacarıqları davamlı şəkildə inkişaf etdirilir. Məhz buna görə də Finlandiya dünyanın ən yüksək təhsil göstəricilərinə malik ölkələrindən biridir.
Yapon təhsil modelində isə sinif rəhbəri anlayışı tamamilə bir institut səviyyəsinə yüksəldilib. Burada sinif rəhbəri (jap. *tannin*) yalnız dərslərin təşkili ilə kifayətlənmir. O, həm də şagirdlərin psixoloji rifahı, sosiallaşması, ailə ilə münasibətlərin sağlam təməldə qurulması və uşağın gələcəkdə cəmiyyətin faydalı üzvünə çevrilməsi üçün məsuliyyət daşıyır. Yapon pedaqoqları hesab edirlər ki, sinif rəhbəri şagirdin sadəcə müəllimi deyil, həm də onun həyat yolunda ilk bələdçisidir. Bu yanaşma sinif rəhbərinin əhəmiyyətini daha da artırır və onu məktəb-valideyn-şagird münasibətlərində strateji fiqura çevirir.
Azərbaycan məktəblərində də sinif rəhbəri faktiki olaraq şagirdin psixoloqu, məsləhətçisi, təşkilatçısı, bəzən isə hətta həkimi funksiyasını belə öz üzərinə götürür. Onun otağı şagirdlərin həm şikayətlərini, həm də sevinclərini paylaşa bildiyi bir ünvan olur. Sinif rəhbəri məktəb daxilində körpü rolunu oynayır – şagirdlərlə müəllimlər, valideynlərlə məktəb arasında əlaqələri möhkəmləndirir. Amma təəssüf ki, bu qədər önəmli bir vəzifənin dəyəri yetərincə qiymətləndirilmədiyindən, əlavə ödəniş çox az, məsuliyyət isə sonsuz dərəcədə çox olur. Bu səbəbdən də bir çox müəllim sinif rəhbəri olmaqdan yayınmağa çalışır. Halbuki, məktəb həyatının uğuru və şagirdin gələcək inkişafı üçün bu vəzifə ən önəmli pillələrdən biridir.
Beynəlxalq pedaqoji ədəbiyyat da bu fikri təsdiqləyir. Kanadalı pedaqoq Maykl Fullanın (Fullan, 2014) vurğuladığı kimi, müəllimin əsas rolu yalnız bilik ötürmək deyil, həm də dəyərləri formalaşdırmaqdır. Sinif rəhbəri isə bu missiyanı daha dərindən və daha intensiv şəkildə həyata keçirir. ABŞ-da aparılan bir sorğuya görə, şagirdlərin 68%-i məktəbdə ən çox güvəndikləri şəxsin məhz sinif rəhbəri olduğunu qeyd etmişdir (National Center for Education Statistics, 2019). Digər ölkələrdə də oxşar nəticələr əldə olunub – sinif rəhbərinin uşağın mənəvi inkişafında, özünəinamında və sosial bacarıqlarında əvəzsiz rol oynadığı vurğulanır.
Bu səbəbdən sinif rəhbərinin seçimi heç vaxt təsadüfi olmamalıdır. Əslində bu seçim məktəb direktorunun təyinatı qədər əhəmiyyətlidir. Çünki uşağın həyatında, onun təhsil və şəxsiyyət formalaşmasında sinif rəhbərinin təsiri illərlə davam edir. Yaxşı bir sinif rəhbəri yalnız öz sinifinin deyil, bütün məktəbin ab-havasını dəyişdirə, ona yeni ruh və motivasiya gətirə bilər. Bu baxımdan, Azərbaycanda da sinif rəhbərliyi institutunun daha da gücləndirilməsinə böyük ehtiyac var. Bunun üçün xüsusi kursların təşkili, təlimlərin keçirilməsi, pedaqoqların peşəkar inkişafı üçün dəstək mexanizmlərinin hazırlanması və əlavə motivasiya sistemlərinin tətbiqi olduqca vacibdir.
Nəticə etibarilə, sinif rəhbəri uşağın həyatında anasından sonra ən mühüm şəxsdir. Əgər biz bu peşənin dəyərini bilsək, ona haqq etdiyi hörməti göstərsək və peşəkar inkişafına dəstək versək, məktəblərimizin keyfiyyəti, şagirdlərin gələcəyi daha parlaq olacaqdır. Unutmayaq ki, yaxşı sinif rəhbəri təkcə bir sinfi deyil, gələcək cəmiyyətin bir parçasını yetişdirir. Ona görə də hər bir məktəbin ən böyük sərvəti məhz öz sinif rəhbərləridir.
Şəmil SADİQ,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
