Yay tətili – uşaqların məktəbdən uzaqlaşıb, istirahət etdiyi, yeni bacarıqlar qazandığı və ailəsi ilə daha çox zaman keçirdiyi dövrdür. Bəs bu müddət ərzində şagirdlərə tapşırıq verilməlidirmi? Bu sual həm valideynlər, həm müəllimlər, həm də təhsil siyasətçiləri arasında daim müzakirə mövzusudur.
Azərbaycan təcrübəsi və ictimai yanaşma
Ölkəmizdə bir çox məktəbdə tətil tapşırıqları ənənəvi hal alıb. Ədəbiyyatdan oxu siyahısı, riyaziyyatdan məsələlər, ingilis dilindən esse yazmaq və s. Amma zaman-zaman bu məsələyə dair valideynlərdən və hətta bəzi müəllimlərdən də fərqli fikirlər səslənir: “Uşaqların beyni dincəlməlidir, tapşırıqla yüklənməməlidirlər” və ya “Tapşırıq olmasa, yay boyu heç nə oxumurlar”.
Beynəlxalq təcrübədə bu məsələ necə həll olunur?
Dünyanın inkişaf etmiş bir çox ölkəsində bu məsələyə daha balanslı və elmi yanaşma mövcuddur.
1. Finlandiya modeli – tam istirahət və ailə ilə ünsiyyət
Dünyanın qabaqcıl təhsil sistemlərindən biri olan Finlandiyada yay tətili zamanı şagirdlərə ev tapşırıqları verilməməsi əsas prinsipdir. Finlandiyalı pedaqoq Pasi Sahlberg qeyd edir:
“Uşaqların yayda beyni yox, marağı çalışmalıdır. Onları öyrənməyə yox, təcrübəyə təşviq edin.”
Bunun əvəzində, müəllimlər valideynlərə tövsiyə məktubları göndərir – uşaqlarla kitab oxuyun, təbiətdə zaman keçirin, muzeyləri ziyarət edin.
2. Sinqapur modeli – ölçülü və istiqamətverici tapşırıqlar
Sinqapurda tətil tapşırıqları mövcuddur, lakin bu tapşırıqların həcmi və məzmunu psixoloq və təhsil mütəxəssislərinin tövsiyələri əsasında müəyyən olunur. Məqsəd – şagirdlərin bacarıqlarını inkişaf etdirmək, öyrəndiklərini tətbiq etmək və yeni fənn istiqamətlərinə maraq yaratmaqdır.
Sinqapurda müəllimlər “özünü kəşfet, ailəni tanı, cəmiyyətə bax” adlı tətil tapşırıq layihələri ilə şagirdlərə sosial bacarıqlar öyrədir.
3. ABŞ və “Summer Slide” problemi
ABŞ-da “summer slide” (yay enişi) adlanan bir fenomen uzun illərdir təhsil tədqiqatçılarının diqqətindədir. 2007-ci ildə Johns Hopkins Universitetinin apardığı araşdırmaya görə, şagirdlərin yay tətillərində heç bir akademik fəaliyyətlə məşğul olmaması, xüsusilə də oxu bacarıqlarında geriləməyə səbəb olur. Bu səbəbdən bir çox ştatlarda məktəblər şagirdlər üçün “yay oxu proqramları” təşkil edir. Bu proqramlar könüllü olur və əyləncəli formatda qurulur – kitab oxu, təəssüratını videoya çək və göndər.
Tətil tapşırığı: “məcburi borc”, yoxsa “seçimli fürsət”?
Araşdırmalar göstərir ki, tətil tapşırıqları o zaman faydalı olur ki:
Burada keyfiyyət kəmiyyətə qalib gəlir. Məsələn, 50 məsələ əvəzinə 1 yaradıcı layihə və ya 20 səhifəlik tapşırıq yerinə 1 hekayə yazmaq daha məqsədəuyğundur.
Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, tətil tapşırıqları ləğv olunmamalı, lakin təbiətə, ailəyə və uşağın şəxsiyyətinə uyğunlaşdırılmalıdır. Məktəblər istirahət və öyrənmə balansını yaratmalı, şagirdləri yalnız akademik deyil, həm də sosial, yaradıcı və psixoloji baxımdan inkişaf etdirəcək tətil layihələri dizayn etməlidirlər. Bu yanaşma həm öyrənməni davam etdirəcək, həm də şagirdlərin ruhunu yormayacaq.
Əziz müəllimlər!
Unutmayaq ki, tətil – yalnız təqvimdəki boşluq deyil. Bu, uşaqların xəyal qurduğu, daxili səsini dinlədiyi, dünya ilə əlaqə yaratdığı və ən əsası, özünü yenidən tapdığı bir zamandır. Biz müəllimlər olaraq yalnız bilik verən deyil, həm də uşaqların həyatına toxunan, onları formalaşdıran insanlarıq. Elə bu səbəbdən, tətil tapşırıqlarına da bu baxışla yanaşmalıyıq.
Gəlin, yay tapşırıqlarını rəqəmlərlə deyil, dəyərlərlə ölçək. Ədəd deyil, məzmun vacibdir. 50 sual əvəzinə bir sual qoyaq ki, uşaq günlərlə onu araşdıra bilsin. Bir esse verək ki, yazarkən həm ağlını, həm də qəlbini işə salsın. Tapşırıq deyil, ilham verək!
Bəzən bir kitab oxumaq, bir günəşin doğuşunu izləmək, nənə, baba ilə oturub söhbət etmək – məktəbdə öyrətdiyimiz dərsdən daha dərin iz buraxa bilər. Uşaqlar bəzən rəqəmlər və qaydalar arasında yox, səssiz müşahidələr və sadə anlar içində böyüyür.
Yay tapşırığını bir məcburiyyət yox, bir daxili səyahətə çıxış bileti kimi təqdim edək. Uşaqlar üçün deyil, onlarla birlikdə düşünərək, birgə öyrənərək yazılmış yay layihəsi planlayaq. Bəlkə də bu dəfə tapşırığımız belə olsun:
“Bu yay səni ən çox dəyişdirən anı bir təsvir et.”
Sonda müəllim kimi deyil, həyat bələdçisi kimi sual verək:
Bu tətil şagirdlərimizdə hansı dəyişlikləri yaradacaq? Biz bu yolda onlara hansı dəyərlərlə yoldaşlıq edəcəyik?
Gəlin, yay tapşırığını “tapşırıq” yox, faydalı fürsət kimi təqdim edək. Bu yay uşaqlara bilik yox, ilham verək!
Şəxsi inkişaf üzrə kouç,təlimçi, marker, mentor,
müəllim, “Müasir metodist” layihəsinin metodisti,
yazar, “Özünə Yox De” kitabının müəllifi Nigar Mahi
