Gölkənd kəndi gözəl mənzərəyə, saf təbiətə malik olmaqla, əhalisinin sayına və ərazisinə görə Qaraqoyunlu dərəsinin ən böyük kəndi idi. Kənd bitki və heyvan aləmi ilə çox zəngindir. Kəndin iqtisadiyyatını əsasən heyvandarlıq və bitkiçilik təşkil edirdi. Gölkənd rayonun ən böyük qoyunçuluq və maldarlıq təsərrüfatı idi. Bundan sonra kənddə taxıl, tütün, kartof, kələm, qarğıdalı, günəbaxan, çuğundur, meyvə-tərəvəz becərilirdi. Məşhur çökə balı öz dadına, rənginə və keyfiyyətinə görə fərqlənirdi.
1813-cü il yanvarın 13-nə olan məlumata əsasən bir müəllim, 2 şagirdlə fəaliyyətə başlayan Gölkənd məktəbi sonralar nəinki Ermənistanda, hətta o vaxt ittifaqda ən nüfuzlu maarif ocağına çevrildi. Gölkənd gəncləri və camaatı elmə böyük maraq göstərirdilər. Bakıda elə bir ali məktəb yox idi ki, orada Gölkənd orta məktəbinin yetirməsi olmasın.
Qərbi Azərbaycan İcmasının Çəmbərək rayon icması sədrinin müavini, Gölkənd kənd icmasının sədri Tanrıverdi Mustafayev qeyd edir ki, kəndin sosial-iqtisadi, mədəni inkişafında Gölkənd orta məktəbi mühüm rol oynayıb:
“O vaxtlar kənd əhalisi təsərrüfatla məşğul olsa da, insanlar ali təhsil almağa meyilli idi. Mən, 1969-cu ildə birinci sinfə getmişəm. Kəndimizin məktəbi 1937-ci ildə iki mərtəbəli bina kimi inşa edilmişdi və Səməd Vurğunun adını daşıyırdı. Təhsil baxımından isə 1813-cü ildə kəndimizdə artıq iki-üç nəfər üçün dərs keçirilirdi.
Mənim birinci sinfə getdiyim gündən 1979-cu ilə qədər məktəbin pedaqoqları çox savadlı idi. Ümumiyyətlə, Qaraqoyunlu, Dilican dərəsi, mahallar, hətta İrəvanın özündə belə kəndimiz barmaqla göstərilirdi. Gölkənd məktəbi "Kiçik akademiya" adlandırılırdı, çünki demək olar ki, hər evdə ali təhsilli biri var idi. Mənim oxuduğum dövrdə məktəbimizin direktoru Şövkət Kərimov filologiya üzrə fəlsəfə doktoru idi. O, 24 il Gölkənd orta məktəbinin direktoru, 5 il isə tədris işləri üzrə müavin vəzifəsində çalışmışdı. Məktəbdə qanun-qayda, nizam-intizam və təhsil səviyyəsi çox yüksək idi.
İldə bir dəfə İrəvanda bütün məktəblərin müşavirəsi keçirilirdi. Bu müşavirələrdə demək olar ki, hər il Gölkənd məktəbi birinci yer tuturdu. Məzunların tələbə adını almasına görə məktəblərin sıralaması müəyyənləşdirilirdi. Bir çoxları bu nəticəyə şübhə ilə yanaşır, məktəbdə dəfələrlə yoxlamalar aparılırdı. Lakin onlar şagirdlərin həqiqətən yüksək bilik və bacarığa malik olduqlarını, məktəbdə çox savadlı pedaqoqların çalışdığını görürdülər.
Gölkənd məktəbinin məzunları yalnız Azərbaycanda deyil, bütün SSRİ-də, o cümlədən Orta Asiya və Baltikyanı respublikalarda tanınırdı. Onlar ən nüfuzlu ali məktəblərdə təhsil alırdılar. Kəndimizdə 30-a yaxın elmlər doktoru, 100-dən çox elmlər namizədi var idi. Orta məktəbi bitirən hər şagirdin ali təhsil alması adət halını almışdı. Əgər hansısa ailədə uşaq ali məktəbə qəbul olunmurdusa, bu, həmin ailə üçün çox pis qarşılanırdı. Təhsil baxımından böyük rəqabət vardı.
Ermənilər həmişə azərbaycanlıları qısqanırdı. Ona görə də ali təhsil alan gənclərimiz kəndə qayıtdıqda iş tapmaqda çətinlik çəkirdilər. Bəzən azərbaycanlı olduqları üçün onlara iş vermirdilər. Zaman keçdikcə gənclər təhsil aldıqdan sonra kəndə qayıtmırdılar.
Məktəbin çox gözəl ənənələri var idi. 10-cu sinif şagirdləri birincilərə gül, komsomol nişanı və qələm hədiyyə edirdi. Bu, ənənələrin yeni nəsillərə ötürülməsi demək idi.
Bu gün biz Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, eləcə də xarici ölkələrdə yaşayırıq. Lakin icmamız vasitəsilə ənənələrimizi qoruyur, həmvətənlərimiz sahib çıxır və kəndimizin ziyalılarını davamlı olaraq yad edirik. Eyni zamanda, istər Birinci Qarabağ, istərsə də İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olmuş soydaşlarımızın xatirəsini daim anırıq. Məclislərdə və toy şənliklərində belə adət-ənənələrimizi yaşatmağa çalışırıq”,- deyə sədr bildirib.
Tanrıverdi Mustafayevin vurğuladığı kimi, 1937-ci ildə Gölkənd kəndində ikimərtəbəli məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdir. O vaxtlar heç bir erməni kəndində ikimərtəbəli məktəb binası yox idi. Sonrakı illərdə kəndə bir çox rayonların həsəd apara biləcəyi şəhərtipli klub-konsert salonu, uşaq bağçası, xəstəxana, hamam istifadəyə verilmiş, kəndə iki yerdən bulaq suyu çəkilmişdi.
Bundan başqa, ittifaqın əksər nüfuzlu universitet və institutlarında Gölkənd orta məktəbinin yetirmələrinə rast gəlmək olardı. Bir fakt da maraq doğurur. Ermənilərin “xüsusi istedada və qabiliyyətə malik olmaları” haqqında uydurmanı Gölkənd məktəbinin şagirdləri və məzunları alt-üst edirdi. Hər il keçirilən müəllimlərin aylıq müzakirəsində də Gölkənd məzunlarının müvəffəqiyyətləri haqqında hesabat verilirdi. Qəbul olunmuş tələbələrin sayına görə Gölkənd orta məktəbi erməni məktəblərinin dəfələrlə bildirdikləri qəbul olunmuş tələbələrin sayını çox üstələyirdi. O vaxtlar erməni məktəblərinin məzunlarından hər il 3-5 nəfər instituta daxil olardı. Həmin göstərici isə Gölkənddə 20-25 nəfər təşkil edirdi. Həm də yetmişinci illərdən sonra Gölkənddə ana dilində orta məktəbi bitirən məzunlar Moskva, Leninqrad, Voronej, Kuybışev, Novosibirsk universitet və institutlarına müvəffəqiyyətlə qəbul olunurdular.
Eyni zamanda rayon və respublika olimpiadalarında onlara olan mənəvi və psixoloji təzyiqlərə baxmayaraq, həmişə birinci, ikinci yerləri bölüşürdülər.
Ermənistanda “kiçik akademiya” adını almış Gölkənd orta məktəbində müxtəlif vaxtlarda işləmiş müəllimlərdən əməkdar müəllim Hacı Hacıyev, İlyas Talıbov, Həmid Əliyev, Fərman Əhmədov, Abbas Səmədov, Məmməd Mansurov, İxtiyar Zeynalov, Məmməd Nəbiyev, Şirin Məmmədov, Qurban Əfəndiyev, Qurban Süleymanov, Rəna Tağıyeva, Məhəmmədəli Yəhyayev, Dursun Səmədov, Musa Məmmədov, Novruz Musayev, Əsgər Məmmədov, İslam Qarayev, İsgəndər Hacıyev, İbrahim Həsənov, Həmid Sərdarov, Sabir Bayramov, İsa Allahverdiyev, Nəsib Nadirov, Vaqif Ələkbərov, Nura Allahverdiyeva Gölkənd orta məktəbinin formalaşması və inkişafında böyük bilik və qüvvə sərf etmişlər. Bunun nəticəsidir ki, Gölkənd orta məktəbinin məzunlarından 20-dən çox elmlər doktoru və 100-dən çox elmlər namizədi yetişmişdir.
İqtisad elmləri doktoru Həsən Allahverdiyev, kimya elmləri doktoru Qayıbverdi İskəndərov, tibb elmləri doktoru Sabir Əliyev , kimya elmləri doktoru Firidovsi Seyidov Gölkənd orta məktəbinin yetirmələridir. Gölkənd orta məktəbinə uzun illər ərzində filologiya elmləri namizədi Şövkət Kərimov rəhbərlik etmişdir. Gölkənd orta məktəbi Ş.Kərimovun rəhbərlik etdiyi dövrdə (1964-1988) xüsusilə böyük müvəffəqiyyətlər əldə etmişdir.
Şövkət Kərimov
Məlum həqiqətdir ki, VII əsrdən başlayaraq ərəblər islam dinini yaymaqla istila etdikləri ölkələrin xalqlarını və onların dillərini öz təsiri altına almışlar. Bu dövrdən etibarən ərəb dilinin qüvvətli təsiri özünü daha çox göstərmişdir. Xüsusilə də, XIII-XIV əsrlərdə bu təsir hədsiz dərəcədə güclü olmuşdur. Ərəb əlifbası aparıcı rola malik idi. Belə bir tarixi şəraitdə islam dinini yaymaqda və ərəb əlifbasını təbliğ etməkdə yerli pərəstişkarlar fəal rol oynamağa başladılar.
XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində həmin pərəstişkarların bir hissəsi şərq ölkələrinə gedərək, orada dini təhsil alır, vətənlərinə qayıdır və dini təhsillə məşğul olurdular. Bunların arasında Gölkənddən Molla Musa, Çaykənddən Molla Məhəmməd, Qaraqayadan Molla İsmayıl diqqəti özünə daha çox çəkirdi. Bunlar diplomlu mollalar hesab olunurdular. Molla Musa o qədər hörmət qazanmışdı ki, Qazax rayonundakı Musaköy kəndi onun adını daşıyırdı.
Sonralar belə din xadimlərinin qızğın fəaliyyəti xeyli sayda mollaların meydana gəlməsinə səbəb oldu. Gölkənddə Molla Sədrəddin, onun yoldaşı Molla Hürü, Molla Qurban, Molla Haşim, Molla Manaf, Molla Nəsib, Molla Qənbər və s. belələrindən idi. Adı çəkilən mollalar öz övladlarının təhsili ilə məşğul olmağa başladılar. Əgər belə demək mümkündürsə, ailə məktəbləri, sonra məhəllə məktəbləri, daha sonra mədrəsələr yarandı. Həmin məktəbin məramı gənclərə dünyəvi elmlərlə yanaşı şəriət qanunlarını və ərəb əlifbasını öyrətmək idi.
Həşim Kərim oğlu Manaf Kərim oğlu
Qaraqoyunlu kəndlərində, o cümlədən, Gölkənddə ənənəvi məktəblərin açılması haqqında əlimizdə arxiv sənədlərinə əsaslanan elə bir tutarlı məlumat yoxdur. Ona görə də bu haqda qəti fikir söyləmək imkan xaricindədir. Ancaq bəzi məlumatlara və o dövrdə yaşamış yeganə ziyalıların gözü qarşısında baş vermiş hadisələrə əsaslanaraq müəyyən fikir söyləmək mümkündür.
Teymur Miralayev Bala Əfəndiyev (bioqrafik oçerk) əsərində yazır: Balanın əmisi Molla Məhəmməd, atalığı Əhməd Hacı Əli oğlu çalışırdılar ki, Bala təhsil alsın, savad kəsb etsin. Əfəndiyevlər ailəsi bu məqsədlə Balanı molla yanına oxumağa göndərirlər. Lakin Bala dini biliklərə deyil, elmə və sənətə yiyələnməyə səy göstərir. O, 1907-ci ildə Çaykənddə açılan rus məktəbinin hazırlıq siniflərində oxuyur. Sonra Molla Məhəmməd Balanı Qazax şəhərində dörd sinifli Dağkəsəmən rus məktəbinə qəbul etdirir. Bala həmin məktəbdə 1908-ci ildən 1912-ci ilə kimi oxuyur. O, 19 yaşında məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirir.»
Həmin məlumatlara əsaslanaraq demək olar ki, əgər Çaykənddə rus dilində açılmış bir məktəb fəaliyyət göstərirdisə, onda əhalisinin sayı daha çox olan Gölkənddə belə bir məktəbin olması şübhəsizdir. Əgər Balanın rus dilində az-çox savadı olmasaydı, Dağkəsəməndəki rus məktəbinə qəbul olunmazdı. Gölkənddə Haciyev Hacı Qurban oğlu da həmin məktəbdə oxumuşdur. Demək, Hacının da müəyyən qədər rus dilində savadı varmış. Lakin o nə Qazaxda, nə də öz kəndlərində iş tapmır və 1913-cü ildə Bakıya gəlir.
Sovet hökuməti qurulduqdan sonra nüfuzlu adamlar, o cümlədən, mollalar xüsusi xidmət orqanları tərəfindən qısqanclıqla qarşılanır, fəaliyyətləri addım-addım izlənir, sıxışdırılır və həbs olunurdular. Gölkənddən Molla Qurban Dilicanda şübhəli adam kimi həbsə alınaraq sorğu-suala tutulur, oğlu Hacı Haciyev çıxılmaz vəziyyətə salınır. Molla Haşim və onun qardaşı Molla Manafın ailəsi qışın sazaqlı günlərində sürgün olunur, fəlakətli günlər yaşayır. Bu çətin şəraitdə işgəncələrə dözməyən adamlar dünyasını dəyişir, ya da Sibirə sürgün olunurdular. Belə amansız repressiyanın qurbanları daha çox olmuşdur.
Azərbaycan xalqı öz milli varlığı dövründə bir neçə əlifbadan istifadə etməyə məcbur olmuşdur. Əsrlər boyu istifadə olunan ərəb əlifbası 1922-ci ildən dəyişdirilməyə başlanmış və 1929-cu ildə latın qrafikalı əlifbaya keçilmişdir. Onu da demək yerinə düşər ki, qədim türklər qrafik sistemləri oxşar olan run, uyğur, manixey əlifbalarından istifadə etmişlər.
1939-cu ildə Azərbaycan əlifbası yenidən dəyişdirilərək kiril qrafikası əsaslı əlifbaya keçilmişdir. O da maraqlıdır ki, kiril əlifbasına əsaslanan müasir rus əlifbası 1708-ci ildə I Pyotr tərəfindən tətbiq edilmişdir. 1991-ci ilin dekabr ayında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Milli Şurası latın qrafikalı yeni Azərbaycan əlifbasını təsdiq etmişdir. Azərbaycan xalqının istifadə etdiyi əlifbanın dəfələrlə dəyişdirilməsi böyük çətinliklərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, milli mədəniyyətimizin nadir incilərinin müxtəlif əlifba ilə yazılması oxucular qarşısında böyük çətinliklər yaratmışdır.
Bu dövrdə yaşlı əhali başdan-başa savadsız idi. Adicə bir məlumatı başqa bir yerə ötürmək üçün nə yazmaq, nə də oxumaq bacarığına malik deyildilər. Ona görə də el-el, oba-oba, kənd-kənd gəzərək savadlı adam axtarırdılar. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra savadsızlığın ləğvi üçün tədbirlər görməyə başladı. Ayrı-ayrı məhəllələrdə yaşlı əhali üçün savad kursları təşkil olundu. Kimliyindən, yaşından asılı olmayaraq, kənd sakinləri həmin kurslara cəlb edildi. Onu da deyək ki, qadınlar və kişilər ayrı-ayrı qruplarda oxuyurdular. Kurslar axşamlar fəaliyyət göstərirdi, çünki burada təhsil alanlar təsərrüfatda işləyirdilər. Bu kursların məqsədi müdavimlərə yalnız yazmaq və oxumaq bacarığı aşılamaq idi. Kurslara aid proqram və dərslik yox idi. Bu da hədsiz dərəcədə çətinlik yaradırdı. Kurslarda kəndin müəllimləri dərs deyirdilər. Burada aparılan iş müəyyən qədər öz müsbət nəticəsini göstərməklə valideynlərin maariflənməsinə də təkan verdi.
1937-ci ildə kənd camaatının köməyi və təşəbbüsü ilə məktəb binası inşa edildi. İki mərtəbədən ibarət olan həmin binada 12 sinif otağı var idi. Şəraitlə bağlı olaraq ibtidai məktəb yeddiillik təhsil ocağına çevrildi. Təşkilatçılıq qabiliyyəti və pedaqoji fəallığı ilə seçilən Hacı Hacıyev məktəbə direktor göndərildi. Kəndin ilk ziyalısı kimi məktəb quruculuğunda və tərbiyənin yeni əsaslarla formalaşmasında xüsusi əmək sərf etdi. Məktəbə pedaqoji təhsilli müəllimlər cəlb olundu. Şagirdlərin sayı ildən-ilə artır, məktəbyaşlı uşaqların təhsildən kənarda qalmasına imkan verilmirdi. Bütün fənlər üzrə proqram və dərsliklər Azərbaycan Respublikası tərəfindən alınırdı. Lakin məktəbin maddi-texniki bazası yox dərəcəsində olduğundan fənlərin tədrisində çətinliklər yaranırdı.
Qaraqoyunlu ziyalılarının yetişməsində, xüsusilə də Gölkənddə təhsil quruculuğunda, ədalət naminə desək, mötəbər müəllim Hacı Hacıyevin məktəbi danılmazdır. Haqlı olaraq Hacı müəllimi “Qaraqoyunluların Makarenkosu” adlandırırdılar. O dövrün ziyalılarının əksəriyyəti "Hacı müəllimin şinelindən" çıxmışlar.
1941-ci ildə Böyük Vətən müharibəsinin başlaması məktəb həyatına təsirsiz ötüşmədi. Müəllimlərin əksəriyyəti ordu sıralarına çağırıldı və müharibə cəbhələrində döyüşlərdə iştirak edirdilər. O dövrün insanları üçün məhrumiyyət və çətinliklər gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrildi. Çox sayda ailə səfalət və aclıq içində yaşayırdı. Böyüklər və uşaqlar arasında kütləvi xəstəliklər yayılmışdı. Ölüm halları artmış, bir çox ailələr dağılmışdı.
1946-cı ildə Gölkənddə orta məktəb açıldı. Qaraqoyunlu dərəsinin yeganə orta məktəbi olan bu təhsil ocağında gölkəndlilərlə yanaşı, Çaykənd, Cıvıxlı, Əmirxeyir, Baryabad, Qaraqaya, Yanıqpəyə, Salah, Polad, Alaçıqqaya, Mırteyil və Haqqıxlı kəndlərinin uşaqları da oxuyurdular. Həmçinin Göyçənin Ardanış, Cil, Ağbulaq və Toxluca kəndlərindən gələnlər də az deyildi. Bundan əlavə, Basarkeçər, Kəvər (Kamo), Axta (Hrazdan), Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonundan, Gəncə şəhərindən Gölkənd məktəbində oxuyanların sayı kifayət qədər idi.
Kənardan gələn şagirdlərin yerləşdirilməsi çətinlik yaradırdı. Ona görə kənddə internat binası inşa edilərək bu çətinlik aradan qaldırıldı və yüz nəfərdən çox şagird burada yerləşdirildi. Məktəbdə şagird kontingentinin sayı kifayət qədər idi.
Gölkənd orta məktəbində müəllim kollektivinin tərkibi ali təhsilli, qabaqcıl təcrübəyə malik müəllimlərlə möhkəmlənirdi. Bu da məktəbdə təlim-tərbiyənin keyfiyyətini artırır, təhsildə böyük uğurlar yaradırdı. Xüsusilə də, Əliyev Həmid Zeynalabdin oğlunun direktorluğu dövründə (1946-1948) məktəb əsl mənada təlim-tərbiyə mərkəzinə çevrildi. Sonralar Həmid Əliyev aspiranturaya qəbul olundu, bir elm fədaisi kimi Azərbaycan Respublikasında şöhrət qazandı, qabaqcıl türkoloq kimi tanındı, elmlər doktoru, professor elmi adlarına layiq görüldü, neçə-neçə kitabın müəllifi oldu. Tarix İnstitutunda şöbə müdiri kimi məsuliyyətli vəzifəni yerinə yetirdi, çoxsaylı elmi kadrların hazırlanmasında əsas rol oynadı. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda məsul vəzifədə çalışdı və həm də bir ictimaiçi kimi dinləyicilərin hörmət və rəğbətini qazandı.
Həmid Əliyevin elmi və ictimai uğurları xüsusilə Gölkənd orta məktəb müəllim və şagirdləri üçün elm sahəsinə bir pəncərə açdı, möhkəm bir körpü yaratdı. Müəllimlərdən Fərman Əhmədov, Abbas Səmədov və başqaları bu yolu seçərək böyük müvəffəqiyyətlər qazandılar.
Gölkənd orta məktəbinə Həmid Əliyevdən sonra müxtəlif dövrlərdə İlyas Talıbov, Ələkbər Həsənli, Səməd Şıxlinski, Məmmədqulu Abbasov, Şirəli Hacıyev, Qurban Süleymanov və Şövkət Kərimov rəhbərlik etmişlər.
Məktəb Qurban Süleymanovun rəhbərliyi (1960-1965) dövründə təlim-tərbiyə sahəsində xeyli uğurlar qazandı. Kollektivə elmi, metodiki-pedaqoji cəhətdən hazırlıqlı fənn müəllimləri cəlb olundu. Məktəbin tədris-maddi bazası müəyyən qədər möhkəmləndirildi, fəal şagirdlərin sayı çoxaldı.
1946-cı ildən 1988-ci ilin 3 dekabrına qədər, yəni 42 il fəaliyyət göstərmiş Gölkənd orta məktəbinə 24 il fasiləsiz olaraq Şövkət Kərimov rəhbərlik etmişdir. 5 il də direktor müavini işlədiyi müddəti əlavə etsək, Şövkət müəllimin həyatının 29 ili bu məktəbə rəhbərliklə bağlı olmuşdur. Ona görə də məktəbdəki müvəffəqiyyətlər də, özünü göstərmiş çatışmazlıqlar da onun fəaliyyəti ilə çox bağlıdır. Bu dövrdə məktəbin şöhrəti daha da artmış və respublika miqyasında qabaqcıl təhsil ocağı kimi tanınmışdır.
Gölkənd orta məktəbi 1946-cı ildə açılmış və erməni vandalistlərinin “Türksüz Ermənistan” yaratmaq planı ilə əlaqədar olaraq, etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində 1988-ci ilin 3 dekabrında öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Məktəb mövcud olduğu dövrdə məzunlarından 1200 nəfər ali məktəbi bitirib. Çoxsaylı həkimlər, müəllimlər, mühəndislər, maliyyəçilər, hüquqşünaslar, jurnalistlər, hərbçilər və s. yetişmişdir.
60 nəfərdən ibarət olan müəllim kollektivinin tərkibində peşəsinin vurğunu olan ixtisas müəllimlərinin içərisində bir nəfər əməkdar müəllim, bir nəfər elmlər namizədi, bir nəfər metodist müəllim, bir nəfər də baş müəllim fəaliyyət göstərmişdir.
Məktəbi 20 nəfər qızıl və gümüş medalla bitirib. Məzunlardan 20-dən çox müxtəlif elm sahələri üzrə elmlər doktoru, 100-dən çox elmlər namizədi vardır ki, onlar hal-hazırda respublikanın müxtəlif ali məktəblərində və Milli Elmlər Akademiyasının müxtəlif institutlarında işləyirlər. Xarici ölkələrdə yaşayıb işləyənlər də az deyil.
Qeyd edək ki, Dağıstan Rüstəm oğlunun dörd (Süleyman, Narın, Hümbət, Paşa), Ösgər Məmmədovun dörd övladı (Saləddin, Absəddin, Kamaləddin, Cəmaləddin) Azərbaycan Tibb Universitetini bitirmişdir. Ona görə də Azərbaycan həkimlər ailəsi deyirdilər. Məcməddin Kərimovun ailəsindən üç nəfər (Vahid, Tofiq, Nəzakət) elmlər namizədi olduğuna görə alimlər ailəsi deyirdilər. Müxtəlif ixtisas sahələrinə aid belə ailələr çoxdur.
Gölkənd orta məktəbi Qərbi Azərbaycanda (Ermənistanda) təlim-tərbiyə sahəsində ən qabaqcıl təhsil ocağına çevrilmişdir. Bu təhsil ocağını bitirənlərin əksəriyyəti həm Azərbaycanın, həm də Rusiyanın müxtəlif ali məktəblərinə daxil olur, orada təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurur və ixtisaslarına görə işlədikləri müəssisələrdə sayılıb-seçilir, kollektivin rəğbətini və hörmətini qazanırdılar. Şübhəsiz ki, bu da məktəbdəki şagird kontingentinin təhsilə, elmə və ayrı-ayrı fənlərin həvəslə öyrənilməsinə müsbət təsirini göstərirdi.
1898-ci ildə İrəvan şəhərində və Böyük Vedidə Azərbaycan və rus məktəbləri açılmış, 1901-ci ildə isə İrəvan şəhərində qadın rus-tatar məktəbi fəaliyyətə başlamışdır.
Həmin məktəblər imkanlı adamların xeyriyyəçiliyi əsasında maliyyələşirdi. Hətta İrəvan qadın xeyriyyəçilik cəmiyyətinin fəaliyyətində general-leytenant Ehsan xanın qızı Sonabəyim, general-mayor Kölbəli xanın qızı Sarabəyim, ştabs-kapitan İsmayıl xanın arvadı Cahan xanım, kapitan Hüseyn Sultanovun arvadı Tovuzbəyim, Mahmud ağanın arvadı Xırdaxanım, Nəcəf ağanın arvadı Bəyimcan xanım, Cavan ağanın arvadı Xırdaxanım kimi məşhur adamların qızları və arvadları fəal iştirak edirdilər.
Lakin onu da demək lazımdır ki, ucqarlarda, xüsusilə də, Gəncə quberniyası Qazax qəzasının Dilican nahiyəsinin Qaraqoyunlu bölgəsində təhsilə fikir verilmirdi. Uşaqlar təsərrüfatda işlədilir və valideynlərinə kömək edirdilər. Daha doğrusu, savadsızlıq baş alıb gedirdi.
Məktəbə rəhbərlikdə məktəbşünaslığın bütün sahələrini, onun məzmun və prinsiplərini xırdalıqlarına qədər yaradıcıllıqla öyrənmək və təlim-tərbiyə prosesinə kompleks şəkildə tətbiq etmək tələb olunur. Məktəbdaxili pedaqoji nəzarət də həmin prosesin həyata keçirilməsinə xidmət və köməklik göstərməlidir. Müəllimin şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin keyfiyyətini daha da yaxşılaşdırması üçün apardığı iş həmişə nəzarətdə olmalıdır. Çünki bu proses məktəbdə təlim işinin əsas mahiyyətini ifadə edir. Təlim-tərbiyə prosesinə kompleks yanaşmada pedaqoji kollektivin fəaliyyətində olan yeni, faydalı, qabaqcıl cəhətləri tapmaq bacarmaq, onu yaradıcı şəkildə inkişaf etdirmək və daha da təkmilləşdirmək, pedaqoji prosesi də həmin əsaslarla qurmaq həmişə diqqət mərkəzində saxlanmalıdır. Bunun üçün də məktəb rəhbəri yüksək bilik və bacarığa malik olmalıdır. Ardıcıl olaraq pedaqoji-metodiki ədəbiyyatı izləməli, məktəb təcrübəsində harada faydalı bir cəhət varsa, onu saf-çürük etməli və əhəmiyyətli olduğu qənaətinə gəldikdə kollektivdə yaymalıdır. Daha doğrusu, təlimin yenidən qurulması sahəsində yenilikləri öyrənməyi, onları müdafiə etməyi və yaradıcı şəkildə kollektivdə yaymağı bacarmalıdır.
Əmək intizamının qorunması, tələbkarlıq, obyektivlik, fənlərin tədris keyfiyyətinin artırılması, qabaqcıl məktəb təcrübəsinin diqqətlə və həssaslıqla öyrənilib kollektivdə yayılması, müəllimin şəxsi təhsili, gənc kadrlara qayğı və kömək, metodiki işin müasirlik əsasında təşkili, formalizmə qarşı mübarizə, sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlərin təşkili və s. pedaqoji nəzarətdə həmişə diqqət mərkəzində olmalıdır. Xüsusilə də, tədrisdə şagirdlərin bilik keyfiyyəti, nəzəri biliklə təcrübə bacarığının vəhdəti əsas məsələlərdir.
Gölkənd orta məktəbində işləyən müəllimlərin əksəriyyəti qonşu kəndlərdən gəlirdilər. Onların məktəbin təşəkkülündə və formalaşmasında rolu danılmazdır. Bunların arasında Nəbiyev Məmməd, Zeynalov İxtiyar, Yəhyayev Məhəmmədli, Süleymanov Qurban, Səmədov Abbas, Kərimov Qaraxan, Mansurov Tanrıverdi, Qarayev İslam, Abdullayev Kərəm, Həsənov İbrahim, Əfəndiyev Qurban, Talıbov İlyas, Sərdarov Həmid, Sərdarov Abbas və s. xidmətləri hədsiz dərəcədə böyükdür.
Lakin sonralar Ömərxeyir, Yanıqqapəy, Salah, Polad və Haqqıxlı kəndlərində orta məktəb açıldıqdan sonra adları çəkilən müəllimlər işləmək üçün öz kəndlərinə getdilər. Müxtəlif ixtisaslar üzrə ali təhsil alan gənc kadrlar öz kəndlərinə gələrək, pedaqoji fəaliyyətə başladılar. Onların arasında Məmmədov Musa, Səmədov Dursun, Musayev Novruz, Orucov Cəlal, Məmmədov Kamal, Nadirov Nəsib, Allahverdiyev İsa, Mustafayev Məmməd, Tağıyeva Rana, Əhmədova Qara göz, Ələkbərov Vaqif, Hacıyev Vəli, Məmmədov Əhməd, Məmmədov Mübariz, Hacıyeva Diləfruz, Hacıyev İskəndər, Məmmədov Əsgər, Piriyev Əsgər, Mamyayev Ələsgər, Səlimov İsmayıl, Rəhimov Novruz, Allahverdiyev Musa, Mehdixanov Hacı, Bayramov Sabir, Məmmədov Məhərrəm, Mustafayev Cəfər, Yaqubov Famil, Yaqubova Nadya, İsmayılova Nura, Kərimov İstiqbal, Namazov İsmayıl və başqaları var idi.
Adları çəkilən gənc müəllimlər əsil imtahan qarşısında idilər. Onlar elə işləməli idilər ki, təlim-tərbiyə sahəsində məktəbin qazanmış olduğu uğurlar daha da artsın, möhkəmlənsin. Doğrudan da, həmin müəllimlər el-oba təsəübkeşi kimi fəaliyyətə başladılar, böyük zəhmət hesabına gecə-gündüz çalışdılar, öyrəndilər və məktəbin əvvəlki şöhrətini nəinki saxladılar, hətta gərgin əməklərinin hesabına təsəvvürə gətirilməyəcək dərəcədə nailiyyətlər əldə etdilər.
Bir zamanlar şagird olduğu bu doğma məktəbdə bir müəllim kimi işə başlamaq onlar üçün qeyri-adi gəlirdi. İndi necəsə etsinlər, nədən başlasınlar ki, öz keçmiş müəllimlərinin qarşısında utanıb-qızarmasınlar, “çəkdiyimiz əmək sənə halal olsun” sözlərini onların öz dillərindən eşitsinlər. Amma geriyə yol yox idi. Yalnız elmin geniş sahələrinə, çətin yolun üfüqlərinə baxmaq lazım idi.
Onlar belə düşünürdülər ki, gərək bu doğma məktəbimdə elə işləyim ki, sabah geri çevrilib keçdiyimiz həyat yoluna nəzər salanda utanıb-xəcalət çəkməyəm, mən də “elime-obama öz sadə əməylimlə azdan-çoxdan kömək edə bilmişəm” deyə bilim. Şair demişkən, “indi hünər vaxtı, qeyrət dəmi” vaxtıdır. Qolunu çırmalayıb işə girişmək və nəyə qadir olduğunu sübut etmək dəmidir.
Beləliklə, işə başlayan gənc müəllimlərin fəaliyyəti, fədakarlığı ildən-ilə püxtələşdi, qabaqcıl, öz işinin bilicisi kimi şöhrət qazandı, hətta rayon hüdudlarını aşaraq hər yana yayılmağa başladı.
Kəndin mədəni səviyyəsi də əvvəlki kimi deyildi. Yeni obyektlər, abad ictimai və şəxsi binalar boy-boya verirdi. Gözəl mədəniyyət sarayı, xəstəxana, poçt, kitabxana, mağaza, bufet, internat binası kəndi daha da gözəlləşdirirdi.
Məktəb ildən-ilə öz orijinallığı, dəsti-xətti ilə başqa məktəblərdən seçilir, yetirmələri ilə fəxr edirdi. Məktəbdə 850 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan 60-a qədər müəllim üzərinə düşən vəzifəni bacarıqla həyata keçirərək, doğma məktəblərini nümunəvi təhsil ocağına çevirdilər.
Məktəbdə gələcəyin qurucuları olan gənc nəslə dərin və əsaslı nəzəri bilik və həm də təcrübi vərdişlər aşılamaq üçün qaynar bir mühit yaradılmışdı.
Müxtəlif dövrlərdə məktəbə bir sıra direktorlar rəhbərlik etmişdir. İbtidai məktəbdə Qədir Sultanov və Müslüm Cəfərov direktor kimi fəaliyyət göstərmişdir. Yeddiillik məktəbdə isə bu vəzifəni Hacı Hacıyev icra etmişdir. Orta məktəbdə isə müxtəlif illərdə Həmid Əliyev, İlyas Talıbov, Ələkbər Həsənli, Mömmədqulu Abbasov, Səməd Şıxlinski, Şirəli Hacıyev, Qurban Süleymanov və Şövkət Kərimov direktor olmuşdur.
Məktəbdə direktor müavinləri kimi də bir çox şəxs çalışmışdır. Bu vəzifəni müxtəlif illərdə İlyas Talıbov, İxtiyar Zeynalov, Şövkət Kərimov, Nasib Nadirov, İsa Allahverdiyev, Vaqif Ələkbərov, Vəli Hacıyev, Cəlal Orucov, Novruz Musayev və İsgəndər Hacıyev icra etmişdir.
Gölkənd məktəbinin məzunları
AzEdu.az Təhsil Portalının direktoru, araşdırmaçı jurnalist Tünzalə Abbasova
