Ötən ay magistratura imtahanı üzrə nəticələr açıqlandı. Belə ki, ən yüksək nəticəni 1 nəfər 97.5 bal toplamaqla əldə edib. Keçən il isə 3 nəfər 96 bal toplamaqla ən yüksək nəticə əldə ediblər.
Statistikaya baxsaq, ildən-ilə yüksək bal toplayanların sayında qismən azalma müşahidə edilir.
Maraqlıdır, buna səbəb nədir?
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a açıqlama verən Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədovun sözlərinə görə, son illərin magistratura imtahanlarının nəticələrinə baxdıqda, yüksək bal toplayanların sayında azalma müşahidə olunur:
“2024-cü ildə yalnız 1 nəfər 97.5 bal toplayaraq maksimum nəticəyə yaxınlaşa bilib. Halbuki 2023-cü ildə 3 nəfər 96 bal toplamışdı. Bu, təkcə cari ilə məxsus hal deyil. Ümumiyyətlə, son 5 ildə 95+ bal toplayanların sayı əvvəlki dövrlərlə müqayisədə azalma tendensiyası göstərir.
Məsələn, 2020-ci ildə 95 və üzəri bal toplayanların sayı 12 nəfər olmuşdusa, 2022-ci ildə bu göstərici 5-ə, 2024-cü ildə isə 1-ə enib. Bu dinamika bizə ciddi bir siqnal verir: imtahan nəticələrinin təhlili təkcə rəqəmlərlə deyil, həm də sistemlə, metodologiya ilə ölçülməlidir.
İlk növbədə bu azalma tendensiyasını qiymətləndirmək üçün imtahanın strukturu və mahiyyəti nəzərdən keçirilməlidir. DİM tərəfindən keçirilən magistratura imtahanı iki mərhələdən ibarətdir: birinci mərhələdə məntiq, informatika və xarici dil üzrə testlər, ikinci mərhələdə isə ixtisas bilikləri yoxlanılır.
Bu model 2019-cu ildən tətbiq edilir və məqsəd yalnız bilik deyil, həm də düşünmə bacarıqlarını qiymətləndirməkdir. Burada müsbət məqam odur ki, imtahanın daha analitik və kompetensiyaya əsaslanan formata keçməsi təhsil sistemində keyfiyyətə yönəlmiş islahatların göstəricisidir. Lakin bu dəyişikliklərə uyğun hazırlıq mexanizmlərinin – proqramların, resursların, müəllimlərin – inkişaf etməməsi bu keçidi mənfi nəticələrə yönəldə bilir.
Bununla yanaşı, “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda (maddə 6.4) qeyd olunur ki, təhsilin hər bir pilləsi əvvəlki pillədə əldə edilən bilik, bacarıq və vərdişlərə əsaslanmalıdır. Bu isə o deməkdir ki, magistratura səviyyəsində uğur, birbaşa bakalavriat təhsilinin keyfiyyəti ilə bağlıdır. Təəssüf ki, bir çox hallarda bakalavriat pilləsi yalnız formallıq üzərində qurulur: tələbələrin dərsə davamiyyəti aşağı olur, layihə və kurs işləri səthi yazılır, müəllim-tələbə münasibətləri isə bəzən simvolik xarakter daşıyır”.
“Belə bir zəif baza üzərində yüksək nəticə gözləmək real deyil”,- deyə ekspert fikrinə əlavə edib:
“Digər tərəfdən, imtahanda iştirak edən namizədlərin məqsədli kontingent olmaması da nəticələrə təsir göstərən əsas amillərdəndir. 2024-cü ildə magistraturaya sənəd verənlərin 30 faizindən çoxu yalnız əsgərlikdən möhlət hüququ əldə etmək və ya tələbə statusu qazanmaq məqsədi ilə müraciət etmişdir. Bu şəxslərin bir qismi hətta imtahana belə gəlmir və ya iştirak etsə də, minimal nəticə ilə kifayətlənir. Belə hallarda orta göstəricilər və yüksək nəticə faizləri aşağı düşür. Halbuki magistratura təhsili əsasən elmi və akademik karyera qurmaq istəyənlər üçün nəzərdə tutulub və bunu “möhlət vasitəsi” kimi istifadə etmək sistemin özünü zədələyir.
Müsbət tərəfdən baxdıqda, DİM-in son illərdə tətbiq etdiyi yeni imtahan mexanizmi və test tapşırıqlarının məzmunu daha çox beynəlxalq meyarlara uyğunlaşdırılıb. Məsələn, məntiq suallarında tənqidi düşüncə, problem həll etmə, mətn analizinə əsaslanan qərarvermə bacarıqları qiymətləndirilir. Bu, xüsusilə beynəlxalq səviyyədə – məsələn, GRE və ya GMAT kimi test sistemləri ilə müqayisədə – müsbət addımdır. Belə suallar sırf əzbərləmə deyil, düşünərək cavab verməyi tələb edir.
Nəticə etibarilə, bu metod yüksək səviyyəli tələbələrin seçilməsinə şərait yaradır. Lakin digər tərəfdən, bu tip suallara uyğun tədris mexanizmi və materiallar geniş yayılmayıb, repetitorların əksəriyyəti köhnə sistemə uyğun hazırlaşdırır və nəticədə tələbələr dəyişən formata uyğunlaşa bilmir”.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda, inkişaf etmiş ölkələrdə magistraturaya qəbul daha çox esse, motivasiya məktubu, müsahibə və akademik göstəricilər əsasında həyata keçirilir:
“Məsələn, Almaniya və Niderlandda namizədin bakalavriat dövründəki GPA göstəricisi, elmi fəaliyyətləri və ixtisas uyğunluğu əsas götürülür. Test imtahanı isə ya yoxdur, ya da çox az çəkidədir. Bu model tələbələr arasında elmi araşdırma və tədqiqatlara daha böyük maraq yaradır. Azərbaycanda isə nəticəyə əsaslanan imtahan formatı üstünlük təşkil edir ki, bu da bəzən dərin elmi potensialı olan, lakin test bacarığı zəif olan gənclərin kənarda qalmasına səbəb olur.
Ümumilikdə magistratura imtahanlarında yüksək nəticə göstəricilərinin azalması sistemin zəifliyindən çox, keçid dövrünün ağrıları ilə bağlıdır. Yeni və daha ədalətli format tətbiq olunub, lakin bu formata uyğunlaşma hələ başa çatmayıb. Tədris proqramları, müəllim hazırlığı, test bazaları, hətta tələbələrin düşüncə tərzi belə hələ klassik – əzbərə əsaslanan – model üzərində qurulub. Bu səbəbdən də yüksək nəticə göstərənlər azlıq təşkil edir.
Əgər bu keçid mərhələsində keyfiyyətli tədris dəstəklənsə, ali təhsilin əvvəlki pilləsində - bakalavriatda ciddi islahatlar aparılsa və magistratura təhsili formallıqdan çıxarılıb dəyərə çevrilsə, yaxın illərdə yüksək nəticə əldə edənlərin sayında yenidən artım müşahidə oluna bilər”,- deyə fikrini yekunlaşdırıb.
