Bağçalar uşaqların erkən yaşdan sosiallaşması, öyrənməsi və gələcək təhsil həyatına hazırlanmasında əsaslı rol oynayır. Bu sistemin quruluşu isə ölkələrə görə fərqli şəkildə formalaşıb. Bəzilərində dövlət sektorunun rolu böyükdür, digərlərində isə özəl müəssisələr daha geniş yayılıb.
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az araşdırma yazısı hazırlayıb.
Belə ki, 2023-cü ildə Çində ümumilikdə iki yüz yetmiş dörd min uşaq bağçası fəaliyyət göstərib. Bu bağçaların təxminən iki yüz otuz altı mini dövlət və ya qeyri-kommersiya təşkilatları tərəfindən idarə olunub. Bu, ümumi sayın təxminən səksən altı faizini təşkil edir. Qalan otuz səkkiz minə yaxın bağça isə kommersiya əsaslı özəl müəssisələrə məxsus olub. Hökumət son illərdə məktəbəqədər təhsilin kommersiyalaşmasını məhdudlaşdıraraq daha çox dövlət bağçalarına üstünlük verməyə başlamışdır.
2021-ci ildə Norveçdə ümumilikdə beş min beş yüz iyirmi beş uşaq bağçası fəaliyyət göstərirdi. Bu bağçaların təxminən iki min beş yüz doxsan yeddisi bələdiyyələrə, yəni dövlətə aid idi. Qalan təxminən iki min doqquz yüz iyirmi səkkizi isə özəl təşkilatlar və fərdi şəxslər tərəfindən idarə olunurdu. Say baxımından özəl bağçalar üstünlük təşkil etsə də, dövlət bağçaları daha böyük tutumlu olduğu üçün uşaqların əksəriyyəti onlara cəlb olunur.
2020-ci ilin sonuna doğru Özbəkistanda fəaliyyət göstərən bağçaların ümumi sayı on dörd mini keçmişdi. Bu bağçaların təxminən on bir min dörd yüzü dövlətə məxsus idi. Özəl bağçaların sayı isə iki min beş yüz doxsan birə çatmışdı. 2017-ci ildən bəri özəl sektorun inkişafına dövlət tərəfindən şərait yaradılmış və nəticədə cəmi yeddi il ərzində özəl bağçaların sayı on üç dəfə artmışdır. Özəl sektorun ümumi sistemdəki payı həmin dövrdə on səkkiz faiz idi.
2022-ci ildə Türkiyədə fəaliyyət göstərən məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin sayı on beş mini keçmişdi. Bu bağçaların on bir mindən çoxu dövlət tərəfindən idarə olunurdu. Özəl bağçaların sayı isə təxminən dörd min iki yüz idi. Özəl sektorun ümumi sistemdəki payı təxminən iyirmi səkkiz faiz olaraq qiymətləndirilirdi. Almaniyada 2023-cü ildə fəaliyyət göstərən uşaq bağçalarının sayı təxminən əlli səkkiz min idi. Onlardan yalnız təqribən otuz üç faizi birbaşa dövlətə məxsus idi. Qalan bağçaların təxminən altmış yeddi faizi isə müxtəlif özəl, dini və qeyri-kommersiya təşkilatları tərəfindən idarə olunurdu. Almaniyada subsidiar prinsipə əsasən, məktəbəqədər təhsil xidmətləri əsasən dövlət nəzarəti ilə, lakin qeyri-dövlət qurumlar tərəfindən həyata keçirilir.
Fransada 2023-cü ildə fəaliyyət göstərən məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin sayı on dörd min dörd yüz on səkkiz idi. Bu müəssisələrin on dörd min iki yüz səksən üçü dövlətin nəzdində fəaliyyət göstərirdi. Özəl bağçaların sayı isə cəmi yüz otuz beş idi. Bu isə özəl sektorun ümumi sistemdə bir faizdən də az paya sahib olduğunu göstərir. Fransada üç yaşdan yuxarı uşaqların dövlət bağçalarına getməsi qanunla məcburi olduğundan, dövlət sektoru dominant mövqedədir.
2017-ci ildə Ermənistanda ümumilikdə səkkiz yüz altmış səkkiz məktəbəqədər təhsil müəssisəsi mövcud idi. Bunların səkkiz yüz səkkizi dövlətin nəzarətində idi, yalnız əlli bağça isə özəl sektor tərəfindən idarə olunurdu. Beləliklə, özəl bağçaların ümumi sistemdəki payı beş faizdən az idi.
İllərə əsaslanan bu faktlar göstərir ki, müxtəlif ölkələrdə dövlət və özəl bağçaların payı sosial-siyasi sistemlərə, təhsil strategiyalarına və iqtisadi vəziyyətə görə dəyişir. Fransa və Çin kimi ölkələrdə dövlət sektoru üstünlük təşkil edir, Almaniya və ABŞ kimi ölkələrdə isə özəl sektor daha aktivdir. Norveç və Türkiyə kimi ölkələr isə dövlət və özəl sektor arasında balans yaratmağa çalışır. Özbəkistan və Ermənistan kimi ölkələrdə isə dövlət sektoru hələ də əsas təminatçıdır, lakin özəl sektor tədricən genişlənir.
