Azedu.az
https://modern.az/ https://www.instagram.com/apak.az/
2022-11-13 11:47:00
İran təhsili haqqında bilmədiklərimiz – Bu faktlar sizi təəccübləndirəcək-ARAŞDIRMA 

 

Hazırda cənub qonşumuz İranda vəziyyət son dərəcədə qarışıqdır. 22 yaşlı gənc qızın baş örtüsünü düzgün taxmaması səbəbilə öldürülməsi, ölkədə qadınların meydanlara axışaraq ayrı-seçkiliyə və haqlarının tapdalanmasına qarşı səslərini yüksəltmələri ilə nəticələndi.

 

Dini qaydalara uyğun şəkildə idarə olunan ölkənin təhsil sistemi də idarəetmə formaları kimi onlara qonşu olan dövlətlərdən fərqlənir. Ölkəyə xaricdən gələn tələbələr əsasən İslamı daha dərindən öyrənmək üçün üz tuturlar.

 

AzEdu.az İran təhsil sistemi və qadınların bu təhsil sistemindəki mövqeyi haqqında ətraflı məlumatı təqdim edir:

 

İranda 1979-cu il İslam İnqilabından sonra ölkənin təhsil sistemində keyfiyyət və kəmiyyət dəyişiklikləri həyata keçirilib.  İran Mədəniyyət və Ali Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, hazırda xaricdə təhsil alan təxminən 50 min iranlı tələbə var.

 

İran konstitusiyasına görə ibtidai təhsil məcburidir. Abituriyentlərin say çoxluğu səbəbilə ali təhsil müəssisələrinə qəbul ümumrespublika qəbul imtahanı ilə aparılır. Nəticədə yalnız ən istedadlı tələbələr ali məktəblərə daxil ola bilir. Bu ölkədə təhsil pulsuzdur. Amma qanunla icazə verilmiş özəl məktəblər və universitetlərin təhsil haqqı alma hüququ var.

 

Ölkədə təhsilin bütün səviyyələrinə, xüsusilə ali və orta ixtisas təhsilinə ayrıca önəm verilir.

 

Məktəb sistemi Təhsil və Təlim Nazirliyinin tabeliyindədir. Nazirlik məktəblərlə yanaşı, müəllim hazırlığı və texniki institutların fəaliyyətinə də nəzarət edir. Ölkədə dövlət qulluqçularının 42 faizi bu nazirliyin tabeliyində çalışır və büdcənin 21 faizi bu istiqamətdə sərf edilir.

 

Bu nazirliyin tabeliyində olan təhsil sisteminin strukturu aşağıdakı dövrlərə bölünür:

 

Məktəbəqədər təhsil dövrü

 

Bu dövr beş yaşlı uşaqların ibtidai təhsil pilləsinə daxil olmaq üçün lazım olan əsas anlayışları öyrəndiyi bir illik proqramdan ibarətdir. Bu dövrün sonunda imtahan yoxdur və uşaqlar avtomatik olaraq ibtidai təhsil pilləsinə keçirlər.

 

İbtidai təhsil dövrü

 

Beşillik ibtidai dövr 6-11 yaşlı uşaqlar üçün 1-5-ci sinifləri əhatə edir. Bu mərhələ həm pulsuz, həm də məcburidir. Şagirdlər hər ilin sonunda növbəti sinfə keçmək üçün imtahan verirlər. 5-ci sinfi bitirdikdən sonra isə şagirdlər ümumrespublika imtahanında iştirak edirlər. İmtahandan uğurla keçənlər növbəti pilləyə qədəm qoyurlar.

 

Orta (Rəhbərlik) Dövr

 

Bu dövr 11-13 yaşlı uşaqlar üçün 6-8-ci sinifləri əhatə edir. Bu mərhələdə fərdi olaraq şagirdlərin qabiliyyətləri, eləcə də maraqları öyrənilir. Beləliklə onlar növbəti dövrədə hansı bölməni (akademik və ya texniki/peşə) seçmək niyyətində olduqlarına dəqiq və rahat qərar verə bilirlər. Rəhbərlik dövrünün sonunda tələbələr əyalət təhsil şuralarının nəzarəti altında imtahan verirlər. İmtahandan keçənlər növbəti mərhələyə, yəni ikinci mərhələyə keçmək hüququ qazanırlar. 

 

Orta təhsil dövrü

 

Bu, 14-17 yaş arası 9-12-ci sinifləri əhatə edən dördillik mərhələdir. Orta təhsil iki əsas sahəyə bölünür, akademik/ümumi və texniki/peşə. Məkana görə məktəb seçimi şagirdlərin öz ixtiyarındadır. “Nəzəri sahə” olaraq da bilinən akademik sahə dörd əsas istiqamətə bölünür: ədəbiyyat və mədəniyyət, sosial-iqtisadi, fizika-riyaziyyat və nəhayət, eksperimental elmlər. Texniki/peşə bölməsi xüsusilə əmək bazarına texniki kadrların hazırlanması üçün nəzərdə tutulub. Bu sahə üç əsas istiqaməti, yəni texniki, biznes/peşə və kənd təsərrüfatını əhatə edir. Bəzi orta ixtisas proqramlarına qəbul üçün xüsusi mövzu və performans tələbləri var. Ümumi imtahanlar orta təhsil pilləsində hər sinfin sonunda keçirilir.

 

Ali təhsil

 

Orta təhsildən sonra ali təhsil səviyyəsində tədrisin təmin edilməsi əsasən, Mədəniyyət və Ali Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə və Tibb Təhsili Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Bununla belə, Təhsil Nazirliyinin ibtidai və rəhbər müəllim hazırlığı kollecləri, Ali Texniki və Peşə Təhsili İnstitutu kimi bəzi orta təhsildən sonrakı proqramlar üzrə də fəaliyyət göstərir. 

 

Magistr dərəcəsi

 

Əsasən, bakalavr proqramlarını yüksək nailiyyətlərlə, fərqlənmə diplomu ilə bitirən tələbələr magistraturaya qəbul şansı qazanırlar.  Qəbul olmaq istəyən bakalavr tələbələri qəbul imtahanından keçməlidirlər.

 

Davamlı Magistr dərəcəsi

 

Bu dərəcə üçün stomatologiya, tibb, əczaçılıq və baytarlıq sahələrində, eləcə də bəzi digər sahələr üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilir.

 

Doktorluq dərəcəsi

 

Ən azı yüksək magistr dərəcəsi və ya ekvivalent dərəcə tələb olunur. Magistr dərəcəsi olan məzunlar bu dərəcə üzrə təhsil almaq üçün qəbul imtahanında iştirak etməlidirlər.

 

Müəllim Təhsili

 

Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan bir sıra müxtəlif müəssisələrdə ibtidai sinif müəllimləri, eləcə də rəhbər müəllimlər hazırlanır. Orta məktəb müəllimlərinin hazırlığı isə Mədəniyyət və Ali Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali məktəblərdə həyata keçirilir. Təhsil Nazirliyinə tabe olan müəllimlərin təkmilləşdirmə mərkəzləri ibtidai və bələdçi məktəb müəllimləri hazırlayır. Bu vəzifəni aşağıdakı kimi yerinə yetirən bir neçə mərkəz var:

 

Kənd Müəllimləri Təkmilləşdirmə Mərkəzləri

 

Kənd yerlərində müəllim çatışmazlığı səbəbindən nazirlik burada dərs deyəcək müəllimlərin hazırlanması üçün xüsusi müəssisələr yaradıb. Rəhbərlik dövrü (8-ci sinif) başa çatdıqdan sonra tələbələr dörd il müddətində xüsusi müəssisələrdə təhsil alırlar. Onlara məktəbi bitirdikdən sonra kənd yerlərindəki məktəblərdə dərs demək imkanı yaradılır. Bundan əlavə, bu yerlərdə müəllim kimi çalışmaq istəyənləri də çağırışla kənd məktəblərinə təyin edir. 1989-1990-cı tədris ilində min nəfər çağırışçı kənd yerlərində əmək fəaliyyətinə başlamışdır.

 

İbtidai sinif müəllimi hazırlığı müəssisəsi (1-5-ci siniflər)

 

Orta məktəbin 10-cu sinfini bitirdikdən sonra müəllimliyə marağı olan bəzi məzunlar cəmi iki il davam edən bu xüsusi müəllim hazırlığı proqramına qəbul olunurlar. Bu proqramın məzunları kənd və ya şəhər ibtidai məktəblərində dərs demək hüququna malikdirlər.

 

Rəhbərlik dövrü müəllim hazırlığı mərkəzləri (6-8-ci siniflər)

 

Nazirlik 6-8-ci siniflər üçün ixtisaslı müəllimlərin hazırlanması məqsədilə tam orta məktəbi artıq bitirmiş və diplomunu almış tələbələri ümumrespublika imtahanı vasitəsilə qəbul edir. Onlardan daha 2 il müəllim hazırlığı müəssisələrində təhsil almaları tələb olunur. Həm ibtidai, həm də bələdçi müəllim hazırlığı müəssisələri Associate Diplomunun verilməsinə səbəb olan geniş kurslar təklif edir. Bu qurumlar 14 axın üzrə kurslar təşkil edir. Hər bir tələbənin yalnız bir axın üzrə ixtisaslaşması nəzərdə tutulur. Əsas axınlar aşağıdakılardır:

 

  • İbtidai təhsil
  • fars dili
  • Ingilis dili
  • Fransız dili
  • Eksperimental elmlər
  • İctimai elmlər
  • Riyaziyyat
  • Peşə və texniki təhsil
  • İslam əxlaqı və ərəb dili
  • İncəsənət
  • Tərbiyə işləri (Uşaq inkişafı)
  • Bədən tərbiyəsi

 

Xüsusi ehtiyacı olan uşaqlar:

 

  • Dahilər
  • kor və qismən kor
  • kar və qismən kar
  • əqli cəhətdən zəif, öyrədilə bilən
  • ünsiyyətsiz və fiziki qüsurlar

 

Peşə təhsili

 

Texniki və Peşə Təşkilatı peşə hazırlığına nəzarət edir və bunu 600 daimi mərkəzdə və həmçinin səyyar siniflər vasitəsilə təmin edir. 

 

İran təhsilində qadınlar

 

2012-ci ilin sentyabrında İranda bütün universitetlərin tələbə kontingentinin 60%-dən çoxunu qadınlar təşkil edirdi.  Bu göstərici və qadınların ali təhsilə cəlb olunması son onilliklərinəsas inkişafı kimi görülüb.  XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq təhsil hüquq İran qadın hərəkatının əsas tələbi olmuşdur.

 

1979-cu il inqilabından əvvəl məhdud sayda qadın kişilərin dominant olduğu məktəblərə gedirdi və əksər ailələr qızlarını məktəbə göndərmirdilər. Səbəb isə ya müəllimlər kişi olması, ya da məktəbin İslami məktəbi olmaması idi. 1990-cı illərdə qadınların təhsil müəssisələrinə qəbulu artmağa başladı. Daneshgah-e-azad-e Islami özəl universitetlərinin yaradılması və genişləndirilməsi həm qadınların, həm də kişilərin qəbulunun artmasına kömək etdi. Rəfsəncaninin sədrliyi və Ali Mədəni İnqilab Şurasında Qadınların ictimai-mədəni şurası yaradıldı və qadınların hüquqi, sosial və iqtisadi problemlərinin öyrənilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərməyə başladı Şura, İslam feministlərinin dəstəyi ilə 1993-cü ildə qadınların hər hansı bir təhsil sahəsinə girməsinə qoyulan bütün məhdudiyyətləri aradan qaldırmağa çalışırdı.

 

İslam İnqilabından sonra Ayətullah Ruhullah Xomeyni və onun yeni rejimi İran təhsil sisteminin həm qadınlar, həm də kişilər üçün islamlaşdırılmasına üstünlük verdi.  Xomeyni 1989-cu ildə prezident Əkbər Haşimi Rəfsəncani dövründə vəfat etdikdə qadınların təhsilinə qoyulan məhdudiyyətlərin hamısı deyil, amma çoxu mübahisələrlə də olsa, aradan qaldırıldı. Hər kəsin ayrı-seçkilik olmadan təhsil hüququ İranın qəbul etdiyi və ya qoşulduğu İran konstitusiyası və beynəlxalq sənədlərə əsasən təmin edilirdi. Bəzi alimlər hesab edirlər ki, İranın ciddi İslam cəmiyyətində müəyyən siyasətlər və qadın hüquqlarının sıxışdırılması səbəbindən qadınların ali təhsil almaq imkanları zəifdir.

 

Günümüzdə İran universitetlərində qadın tələbələrin  kişiləri üstələdiyi bildirilir. Belə ki, qadınların qəbulu və məzun olma nisbətlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artması müşahidə olunur. İranlı qadınlar işçi qüvvəsində daha görkəmli mövqelərə sahib olmağa başlayır və ictimai sahədə peşəkar qadınların varlığını nümayiş etdirirlər. İran İnqilabından sonra qadınların təhsil alması və onların ali təhsilə cəlb edilməsi imkanları eksponent olaraq artıb. YUNESKO- nun dünya sorğusuna əsasən, İran suveren dövlətlər arasında dünyada ilkin qeydiyyat səviyyəsində qadın-kişi nisbəti ən yüksəkdir, qızın oğlana nisbəti 1,22:1 ilə. 

 

Onu da qeyd edək ki, ölkədə ikinci dil kimi ingilis dili 7-ci sinifdən tətbiq edilir. 1988-ci ildən özəl məktəblərin “qeyri-kommersiya” təşkilatları kimi yenidən açılmasına icazə verildi.  Təhsilin ilk beş il üçün ödənişsiz və məcburi olmasına baxmayaraq, məktəblərin və müxtəlif proqramların mövcudluğu baxımından şəhər və kənd yerləri, eləcə də ölkənin müxtəlif regionları arasında fərqlər var. Təhsil Nazirliyi bütün ölkə üzrə bəzi təhsil tədqiqatlarına və kurrikulumun hazırlanmasına, müəllim hazırlığının həyata keçirilməsinə nəzarət edir. O, həmçinin universitetə hazırlıq kurslarını dərs vəsaitləri ilə təmin etmək məsuliyyəti daşıyır.