Uşağın genetik quruluşu həm ananın, həm də atanın verdiyi irsi məlumatlar əsasında formalaşır. Lakin bəzi genetik xəstəliklərin ötürülməsi valideynlərdən birinə daha çox bağlı ola bilər. Bu, xəstəliyin hansı gen üzərindən keçdiyindən və həmin genin hansı xromosomda yerləşdiyindən asılıdır.
AzEdu.az bu barədə araşdırma aparıb.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, genetik xəstəliklərin bəziləri yalnız anadan, bəziləri isə yalnız atadan keçə bilir. Eyni zamanda, elə hallar da var ki, genetik pozuntunun uşağa ötürülməsi üçün hər iki valideynin daşıyıcı olması tələb olunur.
Məsələn, anadan uşağa keçən mitoxondrial genetik xəstəliklər yalnız ana xətti ilə ötürülür. Bu da onunla bağlıdır ki, döllənmə zamanı yumurta hüceyrəsi öz mitoxondrilərini ötürür, sperm isə yalnız nüvə DNT-sini verir. Bu tip xəstəliklər əsasən əzələ zəifliyi, enerji çatışmazlığı, sinir sistemi pozuntuları kimi əlamətlərlə özünü büruzə verir.
Bundan əlavə, X xromosomu ilə bağlı genetik xəstəliklər də daha çox anadan oğul uşaqlara ötürülür. Çünki qadınlarda iki X xromosomu var və onlar bu genetik məlumatın daşıyıcısı ola bilirlər. Atalarda isə yalnız bir X xromosomu mövcuddur və bu xromosom qız uşaqlarına ötürülür. Nəticədə, hemofiliya və rəng korluğu kimi xəstəliklər daha çox analardan oğullara keçir.
Digər tərəfdən, Y xromosomu ilə bağlı xəstəliklər yalnız atadan oğula keçir. Bu xəstəliklərə kişi sonsuzluğunun bəzi formaları aiddir. Çünki qadınlarda ümumiyyətlə Y xromosomu olmur.
Dominant və resessiv genetik xəstəliklər isə həm anadan, həm də atadan keçə bilər. Dominant genetik pozuntularda bir valideynin daşıyıcı olması kifayət edir. Resessiv xəstəliklərdə isə uşaqda xəstəliyin ortaya çıxması üçün hər iki valideynin daşıyıcı olması tələb olunur. Kistik fibroz, talassemiya kimi xəstəliklər buna nümunədir.
Beləliklə, uşağa genetik xəstəliklərin hansı valideyndən daha çox keçməsi məsələsində qəti bir üstünlükdən danışmaq doğru deyil. Əsas məsələ xəstəliyin ötürülmə mexanizmini müəyyənləşdirməkdir. Ancaq mitoxondrial və X xromosomuna bağlı xəstəliklərdə ana xətti, Y xromosomuna bağlı hallarda isə ata xətti əsas rol oynayır.
